Wiele lat badań nad autyzmem wykazuje, że co pewien czas występują u osób autystycznych: mimowolne ruchy lub tiki. Tiki to gwałtowne, nieplanowane, powtarzające się działania, które spontanicznie przydarzają się dziecku. Zazwyczaj z upływem czasu zanikają bądź ulegają zmianom (Kutscher, Glick, 2007).

[…] „To ciągłe pociąganie nosem doprowadza mnie do szału! Niektórych uczniów strasznie to rozprasza, a kilku zaczyna sobie z tego powodu robić żarty z Maćka. Wiem, że to nie jego wina ale czasem mam ochotę mu powiedzieć, żeby przestał. I dlaczego on jest zawsze taki nerwowy i wszystkiego dotyka?”.

Irracjonalne myśli

Badania dowodzą, że u 20 – 60% dzieci z ASD rozwijają się tiki (Gadow, DeVincent 2005, Hippler, Klicpera, 2004 i in.) Tiki te obejmują zarówno chwilowe skurcze, jak i złożone ruchy. Niekiedy mięśnie głosowe produkują mimowolny dźwięk lub frazę. Tiki to nie tylko mimowolne ruchy i dźwięki Tony Attwood wspomina o nastolatkach z zespołem Aspergera, u których tiki przejawiają się w formie irracjonalnych myśli przychodzących nagle do głowy. Nazywa je tikami myślowymi i emocjonalnymi: „Myśl i następujące po niej działanie lub uczucie mogą nie mieć żadnego związku z kontekstem. Niekiedy tikiem myślowym jest myśl, by zrobić coś niewłaściwego, zawstydzającego, a emocjonalnym – nagłe uczucie intensywnego smutku, złości lub niepokoju. uczucia te trwają tylko kilka sekund, powinny jednak zwrócić naszą uwagę, jeśli pojawiają się często w ciągu dnia” (Attwood, 2013).

Podział

Klinicyści podzielili tiki na kilka kategorii:

• Proste tiki motoryczne. Angażują ruchy mięśni. Np.: mruganie oczami, marszczenie nosa, przewracanie oczami czy gwałtowne ruchy szyją.
• Złożone tiki motoryczne. Polegają one na ruchach angażujących kilka grup mięśni. Mogą to być np.: skręcanie ciała, podskakiwanie lub podnoszenie ręki.
• Tiki dźwiękowe. Charakteryzują się wydawaniem różnych odgłosów. Zazwyczaj jest to: pociąganie nosem, odchrząkiwanie, piszczenie, krzyczenie lub powtarzanie usłyszanych wypowiedzi. Tylko niewielki odsetek pacjentów z tikami dźwiękowymi faktycznie jest dotkniętych „koprolalią”, czyli skłonnością do niekontrolowanego wykrzykiwania wulgaryzmów. Koprolalii nie należy mylić ze zwykłym przeklinaniem. W przypadku tego zaburzenia wulgarne słowa pojawiają się zupełnie przypadkowo w środku wypowiedzi, np.: „Przepraszam, czy mógłbym gówno napić się soku?”.Jednak czasem koprolalia objawia się jedynie wtrącaniem słów niewłaściwych w danej sytuacji. Przykładowo, do pokoju wchodzi osoba niepełnosprawna, a pacjent dotknięty koprolalią wykrzykuje: „Kaleka!”(Kutscher, Glick, 2007).

Tony Attwood przedstawił tiki w sposób jeszcze bardziej czytelny jako „Proste i złożone tiki motoryczne i głosowe”:

Proste tiki:

• Mruganie
• Grymasy twarzy
• Kręcenie nosem
• Wydymanie ust
• Wzruszanie ramionami
• Wyrzucanie ręki
• Kiwanie głową
• Wysuwanie języka
• Odchrząkiwanie
• Pociąganie nosem
• Stękanie
• Gwizdanie
• Kaszlenie
• Prychanie
• Warczenie
• Cmokanie

Złożone tiki:

• Podskakiwanie
• Obracanie się
• Dotykanie przedmiotów
• Przygryzanie wargi
• Miny
• Lizanie
• Szczypanie (siebie i innych)
• Machanie zgiętymi w łokciach rękami jak skrzydłami
• Mamrotanie pod nosem
• Wydawanie dźwięków zwierząt
• Powtarzanie słów lub fraz
• Złożone wzorce oddechu (Attwood, 2013 – w org. w tabelce)

Mimowolny ruch

Mimowolny ruch lub dźwięk jest niespodziewany i bezcelowy. Jeśli u dziecka z autyzmem rozwijają się tiki, ich pierwsze objawy są zauważalne już we wczesnym dzieciństwie, z biegiem lat ich częstotliwość i złożoność narastają, osiągając największe nasilenie między dziesiątym a dwunastym rokiem życia. Później częstotliwość tików najczęściej spada, a u 40% dzieci odruchy te znikają całkowicie w okolicy 18 roku życia (Burd i in., 2001).

Wiele zaburzeń

Należy nadmienić, że tiki występują w wielu zaburzeniach, najbardziej charakterystyczny jest zespół Tourette’a, który jest kombinacją co najmniej dwóch tików motorycznych i co najmniej jednego tiku dźwiękowego, oczywiście w dużym uproszczeniu (Kutscher, Glick, 2007). Jednak sytuacja nie wygląda tak prosto. Zespół Tourette’a tak jak ASD często występuje w połączeniu z innymi zaburzeniami, np. ADHD, zaburzeniami obsesyjno – kompulsywnymi, lękami, depresją lub trudnościami w nauce (Kutscher, Glick, 2007).

Kora mózgowa

Tiki związane są z zaburzeniem pętli planowania miedzy korą mózgową a ośrodkami ruchowymi w mózgu oraz aktywnością neuroprzekaźników: dopaminy i norepinefryny (Kutscher, Attwood i Wolff, 2005/2007)

Co robić?

Tiki zazwyczaj nie stanowią problemu, dopóki nikt ich nie krytykuje. Nie proponuję, aby rodzina i przyjaciele dziecka udawali, że są zbyt głupi, aby cokolwiek zauważyć – po prostu nie powinni sprawiać, aby dziecko źle się czuło z powodu swojego problemu. Powstrzymaj się od osądzania lub drażnienia się z malcem. Zaakceptuj go. Na szczęście większość ludzi dość szybko przyzwyczajają się do tików.

Proszenie dziecka o kontrolowanie tików jest bezużyteczne i nieproduktywne. Tak się nie da. W końcu wiele osób nawet nie zdaje sobie sprawy z tego, że tik się pojawi. Niektóre dzieci mogą być w stanie na jakiś czas podświadomie zablokować występowanie tiku (np. podczas szkolnego przedstawienia). Ponadto, tiki są z zasady mniej nasilone, gdy dziecko jest zaangażowane w jakąś czynność, oraz podczas snu. Niektórzy malcy uczą się maskować tik poprzez dodanie do niego bardziej akceptowalnego gestu. Przykładowo, gwałtowny niekontrolowany ruch ręką może być świadomie kontynuowany jako gest przeczesania włosów. Jednak na dłuższą metę świadoma kontrola nad tikami jest niemożliwa. Nieprawdą a raczej mitem jest, że stres jest przyczyną tików „nerwowych”. Jeśli dziecko lub dorosły nie ma schorzeń natury biologicznej, stres z reguły nie wywołuje tików (Kutschre, Glick, 2007).

W szkole

Rówieśnicy mogą pytać, dlaczego dziecko wykonuje te dziwne ruchy – można na nie odpowiedzieć: „Mój mózg mnie do tego zmusza” lub „To taki rodzaj alergii”, a może nawet mam ADHD/ASD/ zespół Tourette’a, który powoduje takie dziwne gesty, zwane tikami. Chodzę z tym do lekarza. Dzięki za zainteresowanie”. Zazwyczaj rówieśnik w takiej sytuacji odpowie: „Dobra podaj piłkę!”.

Edukowanie innych uczniów

W niektórych przypadkach rodzice lub nauczyciel powinni zwięźle zapoznać innych uczniów z podstawowymi informacjami na temat tików i zachęcić do otwartej dyskusji. Trudniej jest dręczyć kogoś w związku z czymś, do czego się „przyznaje”. Zdarzyło mi się pracować z dziećmi, które rozpoczynały naukę w danej klasie od przeprowadzenia prezentacji na temat zespołu Tourette’a. Zawsze wcześniej rozmawiaj z dzieckiem i jego rodzicami o wszelkich publicznych dyskusjach.

Dostosowanie sali lekcyjnej – dla nauczycieli

Oto kilka propozycji dr Packer dotyczących dostosowania sali lekcyjnej do potrzeb dzieci z tikami:

• Nauczyciel powinien dawać przykład akceptacji dla tików. Jeśli pedagog negatywnie na nie reaguje, to jak można wymagać innej postawy od uczniów?
• Pozwalaj dziecku na opuszczenie sali, jeśli tiki stają się zbyt trudne do opanowania. Może to być szczególnie ważne podczas pracy w pomieszczeniach wymagających zachowania ciszy, np. bibliotece.
• Nie każ dziecku wychodzić za drzwi. Jest to karanie za coś, nad czym dziecko nie ma żadnej kontroli.
• Zapewniaj dodatkowy czas, jeśli tiki powodują spowolnienie pracy.
• Zapewniaj kreatywne warunki pracy rekompensujące doświadczane trudności. Przykładowo, jeśli czytanie na głos jest dla dziecka zbyt wstydliwe, staraj się unikać tego ćwiczenia. Jeśli tiki przeszkadzają w pisaniu, stosuj ustne egzaminy lub pozwalaj uczniowi korzystać z komputera bądź pomocy osoby trzeciej.
• Zapewniaj dodatkowy nadzór nad dzieckiem, jeśli spotyka się ono z docinkami rówieśników, np. podczas przerwy czy na stołówce.
• Postaraj się odpowiednio umiejscowić dziecko w sali. Niektóre dzieci z tikami wolą siedzieć z tyłu pomieszczenia, aby nikt nie patrzył (Kutscher, Glick, 2007)
• Często pytaj (dodam od siebie), kto ci dzisiaj dokucza, czy ktoś cię dzisiaj przypadkiem nie uderzył, zaczepił, szarpnął…

Leki

Oto kilka substancji zawartych w popularnych lekarstwach stosowanych w przypadku tików:

• Kolonidyna lub guanfacyna to substancje, które często idą na „pierwszy ogień”. Mogą złagodzić natężenie tików oraz objawy współwystępującego ADHD (zwłaszcza impulsywność). Najczęściej spotykanym skutkiem ubocznym jest uspokojenie polekowe.
• Risperydon i inne „neuroleptyki” zazwyczaj pozwalają dość skutecznie łagodzić tiki, a także kontrolować złość i agresję. Nie pomagają na kłopoty ze skupieniem. Najczęściej spotykanymi skutkami ubocznymi są: uspokojenie polekowe oraz wzrost wagi ciała. Rzadko występują inne, potencjalne poważne skutki uboczne.

Przy ADHD, należy uważać bo środki podawane w tym przypadku mogą mieć wpływ na częstotliwość występowanie tików (Kutscher, glick, 2007).

źródło:

• Martin L. Kutscher i Joelle Glick, Tiki i zespół Tourette’a (roz. 9), Kutcher, T. Attwood, Robert R. Wolff: „Dzieci z zaburzeniami łączonymi”, K. E. LIBER, Warszawa 2007
• T. Attwood: „Zespół Aspergera Kompletny przewodnik”, Harmonia Universalis, Gdańsk 2013

#arkusz #ASD #Asperger #AspieZaklinaczka #autyzm #czytanie #dostosowanie #edukacja #emocje #IPET #kolorowanie #komunikacja #lekcja #logopedia #metody #MikiLittleAspie #mindfulness #motoryka #mowa #pedagog #percepcja #pozytywnyprzekazwspektrum #premium #program #przedszkolak #przedszkole #rewalidacja #rozwój #scenariusz #scenariusze #sensoryka #SI #sposoby #społeczne #SylwiaBagińska #szkoła #terapia #uczeń #umiejętnościspołeczne #uwaga #uważność #zabawa #zajęcia #ZespółAspergera #ćwiczenia

• Człowiek, który opisał zespół Aspergera
• Szczypta autyzmu, szczypta geniuszu
• Dostosowanie się do bycia innym
• Autyzm – zaburzenia przetwarzania sensorycznego na co dzień
• ASD – zaburzenia hormonalne, menstruacja
• Talent poznawczy w zespole Aspergera
• Dziewczęta z ASD w szkole
• Autyzm – wyjaśnienia stereotypowego działania i myślenia
• Wrażliwość wzrokowa w ZA
• Zespół Aspergera
• Pamięć robocza w zespole Aspergera
• Autyzm – wskazówki dla szefów
• Narodziny diagnozy autyzmu
• Poczucie równowagi i ruch w ZA
• Etykietki w autyzmie
• Pogarszanie się umiejętności ruchowych w autyzmie
• Mocne strony dziecka
• Bardziej użyteczna def. ADHD – „wada” funkcji wykonawczych jak w autyzmie