Dziecko z zespołem Aspergera może mieć niezwykłą pamięć długotrwałą i bez trudu wyrecytować listę aktorów lub cytować fragmenty ze swojego ulubionego filmu, a jednocześnie mieć problemy z przypomnieniem sobie i obróbką informacji związanych z jakimś szkolnym zadaniem – twierdzi klinicysta Tony Attwood

Pamięć robocza to zdolność utrzymywania informacji w stanie bezpośredniej dostępności podczas rozwiązywania problemu.

Dziecko z zespołem Aspergera może „mieć mniejszą pojemność pamięci roboczej niż jego rówieśnicy. Można powiedzieć, że do zapamiętywania i wykorzystywania potrzebnych informacji inne dzieci mają pamięć o pojemności wiadra, podczas gdy dziecko z zespołem Aspergera ma tylko kubek, co determinuje, rzecz jasna, liczbę informacji, jaką może otworzyć.

Zapominanie

Z pamięcią roboczą wiąże się też inny problem: skłonność do szybkiego zapominania myśli. Pewien chłopiec z zespołem Aspergera wyjaśnił, dlaczego dzieci z ZA tak często przerywają cudze wypowiedzi. Stwierdził mianowicie, że on musi natychmiast powiedzieć to, co mu przyszło do głowy, ponieważ gdyby poczekał, to zapomniałby, co miał powiedzieć.

Pojedynczy tor

Upośledzenie funkcji wykonawczych może również obejmować trudności z rozważaniem alternatywnych strategii rozwiązywania problemów. Harold Stone, mężczyzna z ZA, wyjaśnił mi, że myślenie dzieci i dorosłych z ZA można porównać do pociągu jadącego po pojedynczym torze. Jeśli jest to odpowiedni tor, dziecko szybko dociera do punktu przeznaczenia, a więc rozwiązania problemu. Zauważyłem jednak, że dzieci z zespołem Aspergera przeważnie jako ostatnie orientują się, że jadą niewłaściwym torem albo że do celu prowadzą też inne tory. Mogą więc mieć problemy z elastycznym myśleniem, co jest jedną z cech charakterystycznych upośledzenia funkcji wykonawczych. Dzieci i dorośli niemający zespołu Aspergera potrafią szybko reagować na informacje zwrotne i są przygotowani na zmianę strategii lub kierunku. Ich myślowym pojazdem nie jest pociąg, ale samochód z napędem na cztery koła, który łatwo zmienia kierunek jazdy i może zjechać z głównej drogi.

To jest poprawny sposób

Badania pokazują, że dzieci z zespołem Aspergera mają tendencje do nieprzerwanego stosowania niepoprawnych strategii i raczej nie uczą się na własnych błędach, nawet jeśli wiedzą, że ich strategia nie działa (Shu, lung, Tien i Chen, 2001). Pewien mężczyzna z ZA wyjaśnił mi, że kiedy rozwiązuje jakiś problem, zakłada, iż jego rozwiązanie jest poprawne i nie trzeba go zmieniać. Myśli w sposób następujący: „To jest poprawny sposób rozwiązania problemu, więc dlaczego nie działa?, co bardzo go frustruje. To tłumaczy częstą obserwację rodziców i nauczycieli, że dziecko z ZA nie uczy się na własnych błędach. Obecnie cecha ta jest uważana za przykład upośledzenia funkcji wykonawczych wywołanego problemem natury neurologicznej (funkcjonowaniem płatów czołowych), a nie za zależną od woli dziecka.

W okresie gimnazjalnym

W okresie gimnazjalnym, kiedy szkolny program nauczania staje się coraz bardziej skomplikowany i wymaga od ucznia większej samodzielności, a nauczyciele oraz rodzice mają wobec dziecka większe oczekiwania, oparte na coraz dojrzalszych zdolnościach poznawczych jego rówieśników, problemy z funkcjami wykonawczymi stają się bardziej widoczne. (Skuteczna pomoc uczniowi z zespołem Aspergera w szkole średniej…)

Porównywania i oceny różnych perspektyw

W szkole podstawowej sukces w przedmiotach takich jak historia mierzony jest umiejętnością przypominania sobie faktów (np. dat). W gimnazjum sposób oceniania z historii się zmienia: od dziecka wymaga się umiejętności pisania wypracowań o wyraźnej strukturze oraz rozpoznawania, porównywania i oceny różnych perspektyw i interpretacji. Nastolatek z zaburzeniami funkcji wykonawczych ma problemy z organizowaniem i planowaniem pracy i zadań w klasie oraz w domu. Jerry Newport, mężczyzna z zespołem Aspergera, powiedział, że przy planowaniu „nie widzi po drodze żadnych przeszkód” (rozmowa prywatna).

Dziecko

Stephen Shore również podzielił się ze mną swoimi przemyśleniami na temat umiejętności organizacyjnych: „Bez odpowiedniego wsparcia dziecko z zespołem Aspergera może mieć poczucie, że tonie w zalewie rozmaitych pomniejszych zadań” (rozmowa prywatna) Wielu z nas ma problemy z ustalaniem priorytetów i organizowaniem zadań” (rozmowa prywatna). Nauczyciele narzekają, że nastolatek z ZA nie potrafi się zorganizować i zebrać się w sobie. Są to jednak kolejne objawy upośledzenia funkcji wykonawczych, a niekoniecznie lenistwa dziecka czy jego niechęci do pracy szkolnej. Stres ucznia z zespołem Aspergera mogą także wywoływać te sytuacje szkolne, w których przypadku nie ma możliwości wcześniejszego przygotowania się na zmianę lub przećwiczenia jej w myślach. Spontaniczna zmiana metody oceniania czy niezapowiedziany sprawdzian wywołują u ucznia z ZA znaczny niepokój i dezorientację.

Myślenie abstrakcyjne

Niektóre nastolatki z zespołem Aspergera mają też trudności z myśleniem abstrakcyjnym, ustalaniem którym zadań należy się zająć najpierw (określaniem priorytetów), i zarządzaniem czasem (zwłaszcza decydowaniem, ile czasu należy poświęcić na określone działanie). Może to wywołać irytację rodziców i nauczycieli, którzy wiedzą, że dziecko ma odpowiednie zdolności intelektualne, by wykonać zadanie na zadowalającym poziomie. Upośledzenie funkcji wykonawczych wpływa jednak na to, że dziecko oddaje zadana pracę po terminie, z czym wiążą się określone konsekwencje” (Attwood, 2013).

źródło: Tony Attwood: Zespół Aspergera Kompletny Przewodnik”, HARMONIA UNIVERSALIS, Gdańsk 2013