Uczeń z inteligencją niższą niż przeciętna – dostosowanie wymagań edukacyjnych z podziałem na przedmioty

Uczniowie z inteligencją niższą niż przeciętna (70 – 84 w skalach Wechslera) stanowią 14% populacji szkolnej. Uzyskują oni słabe wyniki w nauce pomimo dużego własnego nakładu pracy, niekiedy nawet mimo intensywnej stymulacji rozwoju. Największe trudności mają w rozumowaniu logicznym myśleniu we wszystkich jego formach i przejawach. Poziom ich rozwoju słowno-pojęciowego odpowiada wcześniejszej fazie rozwojowej.

W szczególności uczniowie ci mają problemy z:

• wewnętrzną organizacją nowo nabytej wiedzy i integrowaniem jej z już posiadaną (stąd wolne tempo uczenia się);
• generalizowaniem wiedzy oraz wykorzystywaniem jej w różnych dziedzinach;
• opanowaniem materiału o charakterze abstrakcyjnym (ze względu na bardzo słabą pamięć krótkotrwałą dzieci te zdecydowanie łatwiej pracują i uczą się na materiale konkretnym);
• umiejętnością myślenia przyczynowo-skutkowego;
• dokonywaniem porównań między zbiorami (różnicowanie i szukanie podobieństw);
• umiejętnością odróżniania cech istotnych od nieistotnych;
• dokonywanie uogólnień, szczególnie o charakterze werbalnym.

Myślenie tych dzieci charakteryzuje konkretyzm i mała samodzielność. Często uczą się „na pamięć” bez zrozumienia treści. Ich trudności nasilają się wraz z pokonywaniem kolejnych poziomów edukacji.

W przypadku tych dzieci konieczne jest dostosowanie zarówno w zakresie formy, jak i treści wymagań. Nie kwalifikują się do szkoły specjalnej, a program szkoły ogólnodostępnej jest dla nich trudny, a przede wszystkim zbyt szybko realizowany. W tej grupie uczniów możemy mówić o obniżeniu wymagań, pamiętając jednak, że obniżenie kryteriów jakościowych nie może zejść poniżej podstawy programowej.

Ogólne wymagania co do formy:

• omawianie niewielkich partii materiału i o mniejszym stopniu trudności;
• pozostawianie więcej czasu na jego utrwalenie;
• podawanie poleceń w prostszej formie;
• unikanie trudnych czy bardzo abstrakcyjnych pojęć;
• częste odwoływanie się do konkretu, przykładu;
• unikanie pytań problemowych, przekrojowych;
• wolniejsze tempo pracy;
• szerokie stosowanie zasady poglądowości;
• odrębne instruowanie;
• zadawanie do domu tyle, ile dziecko jest w stanie wykonać samodzielnie.

Język polski

Symptomy i trudności

• słabe oceny pomimo starań i wysiłków ucznia;
• trudności w czytaniu i pisaniu (trudności z kojarzeniem określonych dźwięków – głosek z odpowiadającymi im symbolami – literami);
• trudności w rozumieniu czytanych treści;
• trudności w samodzielnym wypowiadaniu się, formułowaniu wniosków i sądów, w uogólnianiu, myśleniu symbolicznym (abstrakcyjnym);
• niski poziom rozwoju słowno-pojęciowego;
• ubogie słownictwo, wadliwa struktura gramatyczna wypowiedzi ustnych i pisemnych;
• słabsza sprawność manualna (rysunki, pismo mają niski poziom graficzny);
• słaba umiejętność stosowania konwencjonalnych sposobów zapamiętywania;
• duże problemy z przywoływaniem z pamięci odległych partii materiału (słaba pamięć długotrwała, operacyjna);
• trudności z selekcją i wychwyceniem myśli przewodniej w długich tekstach;
• wolne tempo procesów umysłowych i działania.

Wskazówki do pracy z uczniem

• zmniejszenie liczby, stopnia trudności i obszerności zadań;
• dzielenie materiału na mniejsze partie, wyznaczenie dłuższego czasu na ich opanowanie;
• wydłużanie czasu na odpowiedź, przeczytanie lektury;
• wprowadzanie dodatkowych środków dydaktycznych, np. ilustracje, ruchomy alfabet;
• odwoływanie się do znanych sytuacji z życia codziennego;
• formułowanie pytań w formie zadań o prostej konstrukcji powołujących się na ilustrujące je przykłady;
• częste podchodzenie do ucznia w trakcie samodzielnej pracy w celu udzielania dodatkowej pomocy, wyjaśnień;
• zajęcia w ramach zespołu dydaktyczno-wyrównawczego, gdzie szczególnie u młodszych dzieci należy oprócz wyjaśniania bieżących zagadnień programowych usprawnić funkcje poznawcze (procesy intelektualne i percepcyjne); zajęcia dodatkowe są niezbędne, dziecko bowiem z inteligencją niższą niż przeciętna nie jest w stanie opanować tych umiejętności tylko dzięki pracy na lekcji i samodzielnej nauce w domu;
• zezwalanie na dokończenie w domu niektórych prac rozpoczętych podczas lekcji.

Języki obce

Symptomy i trudności

• trudności z prawidłową wymowa;
• trudności w zapamiętywaniu i/lub odtwarzaniu słówek, zdań;
• trudności w swobodnym wypowiadaniu się na określony temat;
• trudności w poprawnym czytaniu i pisaniu;
• problemy z gramatyką.

Wskazówki do pracy z uczniem

• zmniejszanie liczby słówek do zapamiętania;
• pozostawienie większej ilości czasu na ich przyswojenie;
• odpytywanie po uprzedzeniu, kiedy i z czego dokładnie uczeń będzie pytany;
• wymagania w wypowiadaniu się na określony temat ograniczone do kilku krótkich, prostych zdań.

Matematyka, fizyka, chemia

Symptomy i trudności

• trudności z wykonywaniem bardziej złożonych działań;
• trudności z pamięciowym przyswajaniem i/lub odtwarzaniem z pamięci wyuczonych treści (np. tabliczki mnożenia, skomplikowanych wzorów, definicji);
• problem z rozumieniem treści zadań;

Wskazówki do pracy z uczniem

• częste odwoływanie się do konkretu (np. graficzne przedstawianie treści zadań, szerokie stosowanie zasady poglądowości);
• omawianie niewielkich partii materiału i omniejszym stopniu trudności (pamiętając, że obniżenie wymagań nie może zejść poniżej podstawy programowej);
• podawanie poleceń w prostej formie (dzielenie złożonych treści na proste, bardziej zrozumiałe części);
• wydłużanie czasu na wykonanie zadania;
• podchodzenie do dziecka w trakcie samodzielnej pracy w razie potrzeby udzielając pomocy, wyjaśnień, mobilizowanie do wysiłku i ukończenia zadania;
• zadawanie do domu tyle, ile dziecko jest w stanie samodzielnie wykonać.

Geografia, biologia, historia

Symptomy i trudności

• trudność w selekcji i wybraniu najważniejszych treści (tendencja do pamięciowego uczenia się wszystkiego po kolei);
• problem w zapamiętywaniem dat, nazwisk, nazw, miejscowości;
• nieumiejętność przekrojowego wiązania faktów i informacji.

Wskazówki do pracy z uczniem

• w związku z dużym problemem w selekcji i wyborze najważniejszych informacji z danego tematu można wypisać kilka podstawowych pytań, na które uczeń powinien znaleźć odpowiedź, czytając dany materiał (przy odpytywaniu proszenie o udzielanie na nie odpowiedzi); podobne postępowanie przy powtórkach;
• pozostawienie większej ilości czasu na przygotowanie się z danego materiału, dzielenie go na małe części.

Muzyka, wychowanie fizyczne, plastyka, technika

Symptomy i trudności

• niezborność ruchowa i trudności w wykonywaniu niektórych ćwiczeń (potrzeba dłuższego treningu, aby opanować dane ćwiczenie);
• trudności w zrozumieniu zasad i reguł różnych gier;
• obniżony poziom prac plastycznych i technicznych (słabsza własna inwencja twórcza, ograniczona wyobraźnia);
• trudności z zapisywaniem i odczytywaniem nut.

Wskazówki do pracy z uczniem

• zapewnienie większej liczby ćwiczeń, aby uczeń opanował daną sprawność (w razie potrzeby zwolnienie z wykonania ćwiczeń przerastających możliwości ruchowe ucznia);
• wielokrotne tłumaczenie i wyjaśnianie zasad i reguł gier sportowych;
• podpowiadanie tematu pracy plastycznej czy technicznej, częste podchodzenie do ucznia, ukierunkowanie w działaniu;
• pozwalanie na korzystanie ze śpiewników, wzorów, zapisów nutowych;
• liberalne ocenianie prac artystycznych;
• w ocenianiu zwracanie większej uwagi na wysiłek włożony w wykonanie zadania niż ostateczny efekt pracy (Słupek, 2018).

źródło: K. Słupek, Uczniowie ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi…, Harmonia Universalis, Gdańsk 2018