Niektóre dzieci i dorośli z zespołem Aspergera wykazują zdolności poznawcze znacznie powyżej średniej (IQ 130 i więcej) i niekiedy są określani jako uzdolnieni lub utalentowani (Lovecky, 2004).

Plusy i minusy

Talent poznawczy oznacza dla dziecka zarówno korzyści, jak i niedogodności. Do korzyści można zaliczyć większą zdolność do intelektualnego analizowania i uczenia się wskazówek oraz reguł społecznych. Dojrzałość intelektualna może być obiektem podziwu nauczyciela, a nagrody w konkursach mogą podnieść status dziecka i szkoły. Sukces edukacyjny wzmacnia poczucie własnej wartości zarówno młodych ludzi, jak i dorosłych; ich naiwność społeczna i ekscentryzm zaczynają być akceptowane,a nawet doceniane jako element wizerunku „roztargnionego profesora”. Talenty poznawcze mogą zapewnić jednostce świetną karierę w dziedzinie technologii albo znakomite osiągnięcia w badaniach naukowych. Mają jednak także wiele negatywnych stron.

Niedojrzałość

Dzieci z zespołem Aspergera są społecznie i emocjonalnie bardziej niedojrzałe niż ich rówieśnicy, co przyczynia się do ich społecznej izolacji, wyśmiewania i dręczenia. Z kolei ich większa dojrzałość intelektualna może dodatkowo spotęgować społeczną izolację i alienację. Dziecko może nie mieć w klasie żadnego kolegi na zbliżonym poziomie rozwoju społecznego czy emocjonalnego. Imponujące słownictwo i wiedza sprawiają, że dorośli oczekują od niego podobnej dojrzałości w myśleniu społecznym, kierowaniu emocjami i zachowaniu, i mogą być nadmiernie krytyczni, gdy nie potrafi ono wyrazić tych umiejętności tak samo dojrzale jak jego rówieśnicy.

Poziom moralny

Dojrzałość intelektualna może się wiązać ze stosunkowo wysokim poziomem rozwoju moralnego i ideałów. Dziecko z zespołem Aspergera zaczyna się więc mocno denerwować w sytuacjach, gdy dzieje się jakaś niesprawiedliwość, na przykład gdy ktoś krzywdzi zwierzęta, albo martwi się o ludzi, których spotkała jakaś katastrofa naturalna. Jego ideały, na przykład przekonania dotyczące uczciwości, mogą wpływać na interakcje i zabawy z rówieśnikami mającymi bardziej elastyczne i egocentryczne poglądy na temat zasad.

Emocje

Podobnie jak w przypadku jego utalentowanych intelektualnie rówieśników, zdolność pojęciowa dziecka z ZA wykracza ponad to, z czym może ono sobie poradzić emocjonalnie. Może ono martwić się sprawdzianami, które nie zaprzątają myśli dzieci w jego wieku. Utalentowane dziecko z ZA ma mniej niż jego typowi rówieśnicy – mechanizmów radzenia sobie, za pomocą których mogłoby się uporać z większym lękiem towarzyszącym osobom o dużych zdolnościach intelektualnych.

Umiejętności poznawcze i szczegóły

Profil umiejętności poznawczych powiązanych z zespołem Aspergera może również wpływać na ekspresję talentów poznawczych. Konceptualizacje czy rozwiązania proponowane przez daną osobę mogą być niezwykłe, lecz ma ona trudności z praktycznymi aspektami organizowania idei w spólną całość i komunikowanie myśli za pomocą mowy. Jednostka wie, że idea lub rozwiązanie jest świetne, ale zdaje się że nikt tego nie rozumie.

Wiemy, że dzieci i dorośli z zespołem Aspergera mają skłonność do koncentrowania się na jakimś pojedynczym aspekcie problemu. Skupianie się na szczegółach może skutkować dostrzeżeniem elementów, które zostały przeoczone przez innych (Hermelin, 2001), jest jednak niekorzystne, ponieważ osoba zbyt emocjonalnie reaguje na dość mało istotne problemy. Ludzie z ZA często są perfekcjonistami, narzucają sobie wysokie standardy i mają skłonność do szybkiej rezygnacji z projektu, jeśli nie odnoszą w nim błyskawicznego sukcesu. Dziecko może mieć spore umiejętności intelektualne, lecz przyjęte przez nie standardy prowadzą do poważnej frustracji. Dzieci z ZA słyną z tego, że nie potrafią sobie poradzić z frustracją.

Niewykorzystany intelekt

Jeżeli dziecko z zespołem Aspergera ma znacznie bardziej niż jego rówieśnicy rozwinięte rozumowanie intelektualne, może tworzyć wyobrażone historie, które jego koledzy uważają za fascynujące (Lovecky, 2004). Może zostać liderem grupy małych dzieci, które z ochotą odtwarzają opowiedzianą przez nie historię. W późniejszym dzieciństwie kreatywność i talent artystyczny mogą stanowić formę autoekspresji i źródło osobistej satysfakcji, nie są jednak przeznaczone dla żadnej publiczności i nie mają wzbudzać podziwu rówieśników (Hermelin, 2001).

Deirdre Lovecky (2004) badała utalentowane dzieci z zespołem Aspergera i stwierdziła, że w szkole rzadko dostają one do wykonania zadania, które odpowiadają ich umiejętnościom poznawczym. Ważne jest, by nauczyciele rozpoznali ich potencjał intelektualny i opracowali dla nich zaawansowany program nauczania. Dzieci te powinny być także obejmowane programami dla utalentowanych uczniów, nie tylko po to, by mogły poszerzyć wiedzę i wzmocnić rozwój poznawczy, ale by miały także okazję spotkać potencjalnych przyjaciół. Przyjaźń taka mogłaby się opierać na wymianie informacji i dyskusjach intelektualnych. Gdzie indziej zdolne dziecko z ZA mogłoby znaleźć partnera intelektualnego w tym samym wieku, który mógłby zostać jego prawdziwym przyjacielem?

Alternatywna percepcja

Obecnie wiemy, że znaczące osiągnięcia w nauce i sztuce są dziełem jednostek o odmiennym sposobie myślenia i mającym wiele cech poznawczych powiązanych z zespołem Aspergera (James, 2006). Ludzie myślą w sposób społeczno-językowy, jednak alternatywna percepcja i profil umiejętności poznawczych, które prowadzą do cenionych talentów, mogą mieć wiele zalet. Liliana uzdolniona intelektualnie kobieta z zespołem Aspergera, powiedziała mi, że język to klatka dla myśli i że wiele osiągnięć w nauce i filozofii powstało dzięki alternatywnym koncepcjom, nie opierającym się na myśleniu językowym.

Lee, student Uniwersytetu Oksforskiego, twierdzi:

Myślę, że zespół Aspergera to inna perspektywa pojmowania świata. Zdecydowanie pomógł mi w zrozumieniu matematycznej strony rzeczy. Bardzo łatwo jest mi myśleć wysoce abstrakcyjnymi pojęciami. Potrafię ułożyć kostkę Rubika w dwie minuty (Molloy i Vasil, 2004, s. 40).

Natomiast Rachel mówi:

Wstąpiłam do Mensy między innymi dlatego, żeby był to znak firmowy mojej inteligencji i żebym mogła mówić: „Mam taką inteligencję i mogę to udowodnić, bo jestem w Mensie!”. Ogólnie uważam, że osoby z zespołem Aspergera są dość inteligentne. Gdybym mogła siebie zmienić i pozbyć się zespołu Aspergera, to naprawdę nie wiem, czy bym to zrobiła, ponieważ jestem pewna, że straciłabym jednocześnie część swojej inteligencji (Molloy i Vasil, 2004, s. 43).

Potrzebujemy ludzi z zespołem Aspergera, żeby dostarczyli nam innej perspektywy postrzegania problemów jutra (Atwood, 2013).

źródło: T. Attwood: „Zespół Aspergera…”, HARMONIA UNIVERSALIS, GADAŃSK 2013