Materiał językowy wprowadzany w trakcie programów dydaktycznych (ASD)
Programy dydaktyczno-wychowawcze skierowane do dzieci z ASD prowadzone są w szkole i utrwalane w domu
Pierwsze formy nawiązania kontaktu z dzieckiem autystycznym możliwe są na drodze niewerbalnych kanałów porozumiewania, by stopniowo i ostrożnie przejść do oswajania z formami językowymi.
Na przykład materiał językowy wprowadzany w trakcie środowiska społeczno-przyrodniczego i pozostałych przedmiotów, a na zajęciach logopedycznych powiązany z elementami języka polskiego za pomocą ćwiczeń, służy do rozwijania systemu językowego dziecka.
Jak twierdzi Tadeusz Gałkowski „zajęcia te prowadzone są indywidualnie z każdym dzieckiem autystycznym i obejmują wszystkie funkcje językowe: spostrzeganie, różnicowanie i kojarzenie wzorów słuchowych, wzrokowych, kinestetycznych, wrażliwość na rytm i koordynację wzrokową, słuchową-ruchową oraz ćwiczenia usprawniające aparat artykulacyjny, fonacyjny i oddechowy. Wspierająca rolę w nauce mowy dzieci autystycznych odgrywają zajęcia z rytmiki i wychowania fizycznego poprzez kształtowanie wrażliwości słuchowej, poprawę koordynacji ruchowej, likwidację silnych napięć nerwowych.
Początkowe kontakty
Początkowe kontakty mają charakter poleceń, pytań, informacji. Brak reakcji u dziecka może wynikać z niezrozumienia polecenia, pytania czy informacji, bądź też z jego opóźnionej reakcji. W takim przypadku należy polecenie powtórzyć, a nawet pomóc dziecku je wykonać, np. przez ujęcie ręki, włożenie do ręki przedmiotu, poprowadzenie w pożądane miejsce itp. Przyjętą formą kontaktów jest porozumiewanie się bez słów. Jeśli dziecko zwraca się do nauczyciela gestem, np. podaje złamaną kredkę, wyciąga zabrudzone ręce, ten powinien odpowiedzieć odpowiednim zachowaniem połączonym z informacją słowną.
Bardzo ważną rolę w opanowaniu struktury językowej odgrywają wcześniej ukształtowane pojęcia. Dziecko poznaje świat poprzez doświadczenia motoryczne, rozwija swoją inteligencję sensoryczno-motoryczną bawiąc się, manipulując przedmiotami. Doświadczenia te kształtują system pojęć i wyobraźni stanowiąc podstawę dla opanowania języka.
Systematyczne utrwalanie pojęć prowadzi do prawidłowego kojarzenia nazwy z desygnatem, co z kolei umożliwia dziecku poprawne nazywanie przedmiotów i ma ogromne znaczenie w procesie usprawniania myślenia, pamięci i uwagi.
Osiągnięcie tego etapu umożliwia przejście do ćwiczeń przygotowujących do nauki czytania i pisania. Ćwiczenia te muszą być poprzedzone rozwijaniem:
- percepcji wzrokowej poprzez rozróżnianie, identyfikowanie i nazywanie przedmiotów, ich cech i czynności w warunkach naturalnych i na obrazku,
- koordynacji wzrokowo-ruchowej poprzez: wykonanie czynności manualnych pod kontrolą wzroku (czynności samoobsługowe, manipulowanie tworzywami nieukształtowanymi, np. masa solna, plastelina), posługiwanie się przedmiotami, korzystanie z pomocy dydaktycznych: układanki, loteryjki, puzzle,
- analizy i syntezy wzrokowej: układanie całości z elementów, rozkładanie całości na elementy; na materiale niegraficznym: układanki, loteryjki, zabawki konstrukcyjne, zbiory przedmiotów.
Materiał językowy opanowany przez dziecko jest materiałem do ćwiczeń z zakresu czytania i pisania.
Etykietki zapoznają ze słowem pisanym i umożliwiają skojarzenie graficznego obrazu słowa z przedmiotem lub czynnością. Naukę pisania rozpoczynamy od różnych ćwiczeń usprawniających manualnie (dowolne bazgranie, rysowanie kresek, kropek, laseczek, kółeczek i łączenie tych elementów w szlaczki; wodzenie po wzorze, rysowanie w szablonie i po śladzie, stopniowe przechodzenie do całościowego odwzorowywania). Początkowo dziecko obserwuje czynność rysowania i pisania wykonywaną przez nauczyciela, wspólnie z nim wykonuje określony etap czynności, a następnie przy pomocy lub samodzielnie wykonuje ją.
Realizacja treści programowych musi być zindywidualizowana, dostosowana do aktualnych przeżyć, stanu emocjonalnego dziecka i jego poziomu percepcyjnego.
Naukę pisania i czytania prowadzi się równolegle z nauką mowy. Opanowanie form językowych jest rezultatem długofalowego doświadczenia. Osiągnięcie u dziecka ekspresji słownej uzależnione jest od wzmacniania ze strony osób dorosłych.
Możliwość efektywnego porozumiewania się z otoczeniem za pomocą mowy przyczynia się do zwiększenia poczucia bezpieczeństwa. Wzbogacony słownik rozszerzając poznawcze możliwości dziecka stanowi instrument do poznawania rzeczywistości polepszając jej rozumienie i przyczyniając się do osiągnięcia wyższego poziomu przystosowania. […] Logopeda dysponując specyficznymi metodami rewalidacji prowadzi zajęcia obejmujące podstawowe funkcje mowy. Realizuje je poprzez kształtowanie zdolności językowych w 3 aspektach:
- semantycznym – wytworzenie zasobu pojęć,
- syntaktycznym – wytworzenie zdolności budowania zdań zgodnie z przyjętymi regułami,
- fonologicznym – kształtowanie poprawnej artykulacji dźwiękowych cech mowy.
Program zajęć logopedycznych oparty jest na dokładnej analizie zdolności i stopnia komunikatywności mowy, poziomu rozwoju słownictwa, sprawności narządów artykulacyjnych i wrażliwości słuchowej. Analiza wymienionych czynników stanowi podstawę do ustalenia indywidualnego programu dla każdego dziecka” (Gałkowski, 1995).
źródło: T. Gałkowski: „Dziecko autystyczne w środowisku rodzinnym i szkolnym”, WSiP, Warszawa 1995
