Ćwiczenia oddechowe bierne i czynne

Prawidłowe oddychanie u dziecka powinno być miarowe, spokojne, głębokie i powinno przebiegać prawidłowym torem (przez nos). Dzięki temu właściwie kształtują się pojemność i wydolność klatki piersiowej, poziom napięcia mięśniowego, postawa ciała, artykulacja i ogólna wydolność organizmu

„W terapii oddechowej wykorzystuje się naturalną tendencję odruchu oddechowego. Skuteczne jest bazowanie na tzw. paraodruchach, takich jak: płacz, ziewanie, kichanie, wąchanie, sapanie, kasłanie i dmuchanie.

U dzieci upośledzonych umysłowo i dzieci z innymi zaburzeniami występują znaczne nieprawidłowości w oddychaniu, takie jak:

• nieprawidłowy tor i wzorzec oddychania,
• zatrzymanie oddechu w sytuacjach lękowych i w czasie apatii,
• blokady oddechowe w obrębie ciała,
• tendencja do hiperwentylacji – zwiększenia tempa oddychania, wydłużania oddechu aż do bezdechu (na skutek braku dwutlenku węgla w całym ciele występuje uczucie mrowienia i drętwienia, początkowo przyjemne),
• skrócona faza wydechowa,
• nieprawidłowa praca przepony.

Nieprawidłowości, które powodują dysfunkcje w oddychaniu to:

• częste infekcje górnych dróg oddechowych, zapalenia oskrzeli i płuc,
• dysfunkcje anatomiczne w budowie nosa,
• obniżony poziom słuchu,
• niski poziom napięcia mięśniowego w obrębie ciała i aparatu artykulacyjnego,
• obniżony poziom rozwoju ruchowego,
• dolegliwości wegetatywne (bóle pleców, zaburzenia jelitowe).

W pracy z głębiej upośledzonymi umysłowo stosuje się najczęściej bierne ćwiczenia oddechowe, które służą jednocześnie do nawiązania z nimi kontaktu (Piszczek, 2007).

Fizyczny kontakt z dziecka z terapeutą pozwala z jednej strony na odebranie jego odczuć, z drugiej zaś stanowi naturalną formę stymulacji czucia powierzchniowego i głębokiego. Dotknięcia lub zdecydowane uciski (uwzględniające dysfunkcje somatosensoryczne) zawsze powinny być dostosowane do rytmu oddechów dziecka. Zmiana tempa oddychania, grymasy twarzy, ruchy warg i oczu stanowią najczęściej sygnał gotowości do współdziałania z terapeutą. W momencie wdechu należy zastosować kompresję stawu w nadgarstku, ramieniu lub łokciu, a w momencie wydechu zwolnić ucisk. Ważne jest, aby w przypadku nieregularnego oddechu wprowadzić rytm. Należy zwracać także baczną uwagę na wydawane przez dziecko dźwięki.

Blokady oddechowe można zlokalizować poprzez przykładanie dłoni do karku, pleców, piersi, przepony i miednicy. Zmniejsza się je lub likwiduje za pomocą masaży. Skuteczne jest oklepywanie, uciskanie, rozciąganie, wałkowanie, naświetlanie lampą z funkcją podczerwieni i bodźcowanie termiczne (m. in. przykładanie na przemian zimnych i ciepłych kompresów żelowych). Stosowanie terapii zapachowej (wąchanie) stanowi z kolei jeden ze sposobów prowokowania do oddychania nosem. Wszelkie zabawy oddechowe usprawniają aparat mięśniowy fonacyjno – artykulacyjny.

Bierne ćwiczenia oddechowe połączone z usprawnianiem ruchowym

Można tu polecić:

• wymuszenie pełnego wydechu u dziecka leżącego na plecach poprzez zginanie jego nóg i przyciąganie w kierunku klatki piersiowej,
• bierne skłony tułowia dziecka w przód w klęku lub w siadzie płaskim, zgodnie z podawanym rytmem,
• przetaczanie dziecka leżącego na brzuchu na wałku rehabilitacyjnym (poprawianie wydolności oddechowej).

Ćwiczenia oddechowe wymagające współdziałania ze strony dziecka: 

• dmuchanie na wiatraczki, dmuchawki unoszące piłeczkę, piórka i paski papieru,
• dmuchanie w różnego rodzaju gwizdki oraz gwizdki z ustnikiem,
• zdmuchiwanie lekkich przedmiotów ze stołu,
• dmuchanie na przedmiot zawieszony na lince,
• dmuchanie na piłeczkę pingpongową, słomki, kredki leżące na gładkiej powierzchni,
• wdmuchiwanie piłeczek do bramki,
• rozdmuchiwanie, kaszy, ryżu, grochu przez słomkę,
• wdech – ramiona do góry, zatrzymanie; długi wydech i powolne opuszczanie ramion,
• przetaczanie powietrza z jednego policzka do drugiego,
• dmuchanie przez słomki o różnej grubości,
• przysysanie do słomki kawałków styropianu,
• dmuchanie na zabawki pływające w wodzie,
• przysysanie do warg bibułki,
• wdech i wydech nosem z kontrolowaniem dłonią ruchu przepony (najpierw dłoń dziecka powinna spoczywać na przeponie terapeuty),
• próby nadmuchiwania torebek papierowych, gumowych zabawek i baloników z ustnikami,
• dmuchanie na płomień świecy i gaszenie jej z różnych odległości” (Odowska-Szlachcic, 2010).

źródło:

• B. Odowska-Szlachcic: „Metoda integracji sensorycznej we wspomaganiu rozwoju mowy u dzieci z uszkodzeniami ośrodkowego układu nerwowego”, HARMONIA, Gdańsk 2010
• M. Piszczek: „Diagnoza i wspomaganie rozwoju dziecka”, CMPPP, Warszawa 2007