Według C. Saarni kompetencja emocjonalna składa się z komponentów będących wynikiem procesów szeroko rozumianego uczenia się. Opiera ten model na teorii rozwoju poznawczego, a zwłaszcza na jego sekwencyjnym aspekcie (wystąpienie późniejszych faz jest ściśle zintegrowane z wcześniejszymi). Rozwój emocjonalny jest tu rozumiany jako proces ciągły, rozpoczynający się w momencie narodzin i trwający aż do wczesnej dorosłości.

• Zaskoczenie – arkusz pracy dla ucznia ze spektrum autyzmu
• Strach – arkusz pracy dla ucznia ze spektrum autyzmu
• Strach przed uczuciami w spektrum autyzmu
• Onieśmielenie – arkusz pracy dla ucznia ze spektrum autyzmu
• Oswajamy emocje – profilaktyczny program dla przedszkoli
• Jak sobie radzić z emocjami, stres – ASD
• Pakiet lekcji „Emocje” dla ucznia ze spektrum autyzmu – 7 zł (opłata jednorazowa, niezależna od subskrybcji)
• Emocje – scenariusze zajęć, ASD
• Nazywam i radze sobie z emocjami
• Wyrażanie wdzięczności i pozytywne doświadczenia, autyzm – zajęcia
• Kolorowa zima – dostrzeganie powodów do radości – scenariusz zajęć
• Czy złość jest ładna? – Emocje, scenariusz zajęć
• Sposoby na smutek – Emocje, scenariusz zajęć

„Jednym z ważniejszych elementów modulujących nabywanie owej kompetencji jest tworzenie przez dziecko potocznych teorii emocji, co dokonuje się w toku rozwoju i nabierania doświadczenia w kontaktach z innymi ludźmi. W rozwoju kompetencji emocjonalnej dzieci z autyzmem napotykają liczne trudności. Większość z nich, bowiem nie nawiązuje spontanicznie interakcji, stąd nie nabywa doświadczenia i, co za tym idzie, nie nabywa również kompetencji.

Autorka wymienia następujące komponenty i sprawności składające się na kompetencję emocjonalną:

1. Świadomość stanów emocjonalnych, od bardzo prostych po złożone o różnych znakach i natężeniu. Umiejętność ta powstaje na podstawie wrodzonych wzorów ekspresji emocjonalnej, lecz warunkiem pojawienia się świadomości własnych interakcji emocjonalnych jest uprzedni rozwój Ja. Oznacza to, że dziecko w fazie przedwerbalnej staje się świadome własnych stanów od momentu, w którym próbuje intencjonalnie sprostać sytuacjom społecznym interakcji. Ujawniają się tu pierwsze kluczowe problemy dziecka z autyzmem, które w skutek deficytu teorii umysłu nie czyni prób intencjonalnego sprostania sytuacjom społecznym, a doświadczając emocji, nie ma świadomości tego doświadczenia. Nie potrafi wykorzystać sytuacji społecznych do uczenia się, czyli, np. na podstawie obserwacji zachowania matki w obecności kogoś obcego, nie umie określić własnych emocji w stosunku do tej osoby.
2. Umiejętność różnicowania emocji przeżywanych przez innych na podstawie wskaźników sytuacyjnych oraz ekspresji mimicznej. Ujawnia się już w zachowaniu dzieci dwuletnich, które potrafią za pomocą mimiki okazać, że znane są im słowne określenia podstawowych emocji, pomimo że same tych określeń nie używają. Ponadto potrafią demonstrować rozumienie związku między sytuacją a pojawiającymi się emocjami. W toku rozwoju, dzieci czteroletnie potrafią już niemal bezbłędnie odczytywać wyrazy mimiczne prezentujące podstawowe emocje. Błędy w tym wieku odnoszą się do emocji negatywnych.
3. Zdolność używania określeń werbalnych do opisu emocji, w tym ekspresji mimicznej. W ramach tej kompetencji emocjonalnej C. Saarni uwzględnia rozwój mowy zarówno czynnej, jak i biernej. Pierwsze słowa dotyczące emocji są używane przez dziecko około 20. miesiąca życia. W ciągu następnego roku zasób słownictwa rozszerza się. Jednymi z najwcześniej przyswajanych określeń są: „szczęśliwy”, „smutny”, „przestraszony”. W przypadku dzieci z autyzmem podstawowa trudność u około 50% populacji polega na nieużywaniu mowy czynnej do porozumiewania się z otoczeniem. Istniejące systemy komunikacji alternatywnej pozwalają na wprowadzenie do słownika i używanie przez dziecko pojęć określających stany emocjonalne. Dzięki nim proces komunikowania się jest bardziej przejrzysty i czytelny zarówno dla odbiorcy, jak i nadawcy.
4. Umiejętność empatycznego wnikania w przeżycia emocjonalne innych.
5. Umiejętność różnicowania stanów emocjonalnych spójnych z ekspresją mimiczną i stanów maskowanych przez ekspresję inną niż odczuwana autentycznie emocja.
6. Znajomość kulturowych reguł i norm emocjonalnych. Wyznaczniki dozwolonego i trafionego społecznie sposobu wyrażania emocji wiążą się w koncepcji C. Saarni z umiejętnością maskowania stanu emocjonalnego. Jednak dzieci z autyzmem często mają problemy z akceptowanym społecznie sposobem wyrażania emocji. Stąd warto tę znajomość przełożyć na konkretne zachowania będące ekspresją emocji zgodną z normą kulturową.
7. Umiejętność rozpoznawania emocji wyrażanych niespójnie z wewnętrznym stanem na podstawie wnioskowania o przyczynach wynikających z danego typu sytuacji.
8. Umiejętność świadomego wpływania na zmianę stanu emocjonalnego partnera interakcji.
9. Zdolność do adaptacyjnego radzenia sobie z emocjami negatywnymi za pomocą zróżnicowanych strategii. Na tę zdolność oddziałują, zdaniem autorki, takie czynniki, jak: jakość przeszłych doświadczeń, temperament oraz dostęp do środowiska społecznego. Istotnym elementem tej kompetencji jest poczucie kontroli nad zdarzeniami. W przypadku dzieci z autyzmem istotne jest wyposażenie ich w sposób zgodny z przyjętymi normami społecznymi.
10. Wiedza na temat tego, że asymetryczne relacje (np. rodzic-dziecko) mogą pociągać za sobą asymetrię w ujawnianiu uczuć.
11. Poczucie emocjonalnej skuteczności, czyli postrzeganie siebie jako trafnie odczuwającej jednostki, niezależnie od tego, jakiego znaku i o jakim natężeniu są to emocje.

Wymienione przez autorkę kolejne elementy rozwoju kompetencji emocjonalnej zostały potraktowane jako cele programu terapeutycznego. Odnoszą się one zarówno do odczuwania emocji, jak i ich rozpoznawania oraz komunikowania. Wymienione składowe kompetencji emocjonalnej można potraktować jako kolejne kroki rozwojowe (cele) do osiągnięcia prze dziecko. Przystępując do realizacji programu, nauczyciel wybiera te z nich, które są możliwe do osiągnięcia przez dziecko ze względu na jego aktualny poziom rozwoju społeczno-emocjonalnego oraz intelektualnego” (Rybka, Garncarz: Założenia Programu „Emocje”).

Więcej informacji w zakładce EMOCJE-ĆWICZENIA

źródło: J. Kossewska: „Kompleksowe wspomaganie rozwoju uczniów z autyzmem i zaburzeniami pokrewnymi…”, IMPULS, Kraków 2009

#arkusz #ASD #Asperger #AspieZaklinaczka #autyzm #czytanie #dostosowanie #edukacja #emocje #IPET #kolorowanie #komunikacja #lekcja #logopedia #metody #MikiLittleAspie #mindfulness #motoryka #mowa #pedagog #percepcja #pozytywnyprzekazwspektrum #premium #program #przedszkolak #przedszkole #rewalidacja #rozwój #scenariusz #scenariusze #sensoryka #SI #sposoby #społeczne #SylwiaBagińska #szkoła #terapia #uczeń #umiejętnościspołeczne #uwaga #uważność #zabawa #zajęcia #ZespółAspergera #ćwiczenia