Rozumienie emocji

Interpretowanie własnych emocji oraz uczuć innych osób sprawia dzieciom z autyzmem ogromną trudność. Jeszcze trudniej jest im odkryć zależność między emocjami a zachowaniem. „Pomóż dziecku zrozumieć różnicę między jednym a drugim. Emocje, lub uczucia, to coś, czego doświadcza każdy z nas. Dzieją się w naszym wnętrzu. Wiele uczuć jest naturalnych i zrozumiałych. Czujemy się źli lub zranieni, kiedy ktoś nam dokucza; boimy się, słysząc nagły hałas lub przebywając w nieznanym miejscu. Nie zawsze możemy decydować o tym, jak się czujemy, ale możemy wybrać sposób reagowania na własne emocje. Zachowania dzieją się na zewnątrz; to działania, które podejmujemy w odpowiedzi na uczucia.

Pomóż dziecku wyrażać uczucia w dwóch zdaniach

Pomóż dziecku wyrażać uczucia w dwóch zdaniach, z których pierwsze będzie się zaczynać od „Jestem…”, a drugie będzie określało jego potrzeby. Mniej świadomość, jak dużą trudność może mu to sprawić. Nawet jeśli twoja córka jest zła na Anthony’ego, który mówi, że jej buty są brzydkie lub zabiera jej gumkę do mazania, bicie kolego książką do matematyki nie jest właściwą reakcją. Podpowiedz więc: „Jestem zła na Anthony’ego. Chcę żeby usiadł gdzie indziej”.

Rozpoznawanie emocji

Rozpoznawanie, uświadamianie sobie i rozumienie emocji, własnych i cudzych, to podstawowa umiejętność potrzebna do nawiązania relacji międzyludzkich, a zarazem kolejny obszar sprawiający trudności dzieciom z ASD. Często nie potrafią one rozróżnić emocji, które wpływają na samopoczucie człowieka. Nie są też świadome, że inni ludzie odczuwają inne emocje niż one i mogą inaczej reagować.

Rozpoznawanie emocji i reagowanie z empatią (lub przynajmniej zachowywanie się w społeczeństwie w akceptowalny sposób) to umiejętność, których trzeba dziecko nauczyć. Oprócz książek na temat i pomocy wizualnych wypróbuj poniższe sugestie.

• Zacznij od podstawowych emocji: radość, smutek, złość i strach.
• Wykonaj zdjęcia dziecka, jego kolegów i koleżanek z klasy, rodzeństwa, kuzynów i przyjaciół udających różne emocje. Pozwól im przesadzać. Jeśli twoje dziecko samo nie wyraża uczuć, zaangażuj kolegów ze szkoły lub członków rodziny w podobnym wieku.
• Wykorzystaj fotografie, by pomóc dziecku lub uczniowi „czytać” wyrazy twarzy związane z podstawowymi emocjami. Mindy wygląda na smutną, Nathan jest zły, Julia czuje radość. Wskaż charakterystyczne cechy fizyczne, które wskazują na daną emocję. Widzisz jego szeroko otwarte oczy, zmarszczony nos, zaciśnięte usta i napięte policzki? Omawiaj szczegółowo to, co tobie wydaje się oczywiste. Gdyby było równie oczywiste dla dziecka z autyzmem, samo potrafiłoby to zauważyć.
• Jeśli twoje dziecko nie wykazuje zainteresowania fotografiami innych dzieci, zacznij od zdjęć przedstawiających tylko jego własną twarz.
• Kiedy dziecko nauczy się samodzielnie rozpoznawać wyraz twarzy, przedstaw mu emocje związane z każdym z nich. Co to znaczy odczuwać radość? Co sprawia, że czujesz się radosny? Jak zachowują się ludzie, którzy czują radość?
• Powoli wprowadzaj inne, bardziej subtelne wyrazy twarzy i słowa określające odpowiadające im emocje.
• Jeśli twoje dziecko lubi patrzeć na swoje odbicie, ćwiczcie wyrażanie emocji twarzą, wykorzystując małe lusterko lub duże lustro w łazience.
• Twórzcie kolaże lub małe książeczki z ilustracjami przedstawiającymi różne wyrazy twarzy znalezionymi w kolorowych gazetach, książkach z obrazkami lub pocztówkach.
• Używaj słów związanych z emocjami w codziennych rozmowach z dzieckiem lub uczniem. Denerwujesz się swoją dzisiejszą prezentacją? Jesteś niespokojny, bo nie wiesz, czy twoja mama będzie chciała pójść na zakupy, czy nie? Czujesz się zawiedziona, pewna siebie, masz wątpliwości? Mów o uczuciach tak często, jak to możliwe.
• Zwracaj uwagę dziecka na emocje innych ludzi, których spotyka w sytuacjach społecznych: zabawcie się w zgadywanie, co dana osoba czuje, na podstawie jej wyrazu twarzy. Można to robić także, oglądając film w domu” (Notbohm, Zysk, 2016).

Może się przydać: zdjęcia

źródło: E. Notbohm, V. Zysk: „1001 porad dla rodziców i terapeutów dzieci z autyzmem i zespołem Aspergera, WUJ, Kraków 2016