Czy czytania umysłu można nauczyć? Spektrum autyzmu

Reklamy

„Wydaje się, że pełnosprawne dzieci nie potrzebują specjalnego nauczania, aby móc czytać umysł drugiego człowieka. Umiejętności tej jednak można się nauczyć za pomocą sformalizowanych metod te dzieci, które nie nabyły jej w sposób naturalny. Taki trening może nauczyć alternatywnych sposobów czytania umysłu i dlatego może okazać się skuteczniejszą metodą pomocy dzieciom z autyzmem w zakresie doskonalenia ich społecznych i komunikacyjnych umiejętności”

W książce pt. „Jak uczyć dzieci z autyzmem czytania umysłu” autorzy Patricia Howlin, Simon Baron-Cohen, Julie Hadwin rozważają analogię z uczeniem czytania dzieci z wrodzoną ślepotą: „pismo Braille’a stanowi dla nich inny sposób rozwiązywania problemu odczytywania zapisanych słów. Chcielibyśmy wiedzieć, czy istnieje alternatywna metoda uczenia czytania umysłu. Niewidome dzieci nie mają deficytu poznawczego w swoim systemie rozpoznawania słów, ale cierpią na zaburzenie sensoryczne, które alfabet Braille’a pozwala obejść. Uważa się, że dzieci z autyzmem nie mają zaburzeń sensorycznych, ale mają deficyt poznawczy, który utrudnia im czytanie umysłu. Nauczenie ich czytania umysłu, może być znacznie trudniejsze niż nauczenie czytania niewidomych dzieci, bo wymaga zmiany rozumienia. Pomimo to wydaje się, że dzieci z autyzmem można skutecznie nauczyć, jak interpretować stany umysłowe.

Reklamy

Ostatnie badania wykazały, że dzieci z autyzmem mogą nauczyć się rozumieć fałszywe przekonania, a także odróżnić pozory od rzeczywistości. W tych badaniach wykorzystano wiele różnych środków przekazu – komputery i prawdziwych aktorów. Dodatkowo, w jednym z badań wykorzystano behawioralne i emocjonalne wskazówki w nauczeniu rozumienia fałszywych przekonań, a w innych zastosowano bezpośrednie instrukcje w nauczaniu rozróżniania pozorów od rzeczywistości. Zastosowano także wielokrotne powtórzenia zdania i informacje zwrotne, a rezultaty okazały się nadzwyczaj spójne. Prawie wszystkie dzieci z autyzmem potrafiły się nauczyć wykonywać zadania, a w niektórych przypadkach zachowały wyuczone umiejętności przez 2 lub więcej miesięcy. Jednak generalizacja na nietrenowane zadania, nawet jeśli były podobne do oryginalnych, pozostała ograniczona.

Przeprowadzone badania, chociaż zachęcają terapeutów do podejmowania interwencji, prowokują również wiele ważnych pytań:

Jeśli można nauczyć pojęć dotyczących stanów umysłowych, to które techniki ułatwiają tę naukę?
Jak długo powinno trwać nauczanie i przez jaki okres będą się utrzymywać jego efekty?
Czy niektóre stany umysłowe (np. emocje lub udawanie) są dla dzieci z autyzmem trudniejsze do interioryzacji* niż inne (np. wiedza i przekonania)?
Czy stany umysłowe są przyswajalne w określonej kolejności? Czy zrozumienie jednego pojęcia (np. emocji) zawsze następuje wcześniej niż zrozumienie innego (np. przekonań?
Jeśli pojęcia stanów umysłowych są nabywane poprzez wykonywanie specyficznych zadań, to czy następuje generalizacja, która pozwoli dziecku zrozumieć nowe przykłady zachowania?
Czy pojęcia stanów umysłowych przyswajane poprzez bezpośrednie nauczanie są wykorzystywane w ten sam sposób jak nabyta naturalnie?
Czy przyswojenie sobie pojęć dotyczących stanów umysłowych prowadzi do zmian w innych aspektach społecznego i komunikacyjnego zachowania? Jeśli tak, to w jakich?
Jakie czynniki mogą decydować o tym, że niektóre dzieci przyswajają sobie pojęcia stanów umysłowych, a inne nie?” (Howlin, Baron-Cohen, Hadwin, 2010).

*Zdolność do interioryzacji (uwewnętrzniania) czynności zewnętrznych polega na przekształcaniu ich w czynności wyobrażeniowe, umysłowe, psychiczne (np. głośne mówienie staje się mowa wewnętrzną) Proces ten jest warunkiem internalizacji norm społecznych, w wyniku którego normy heteronomiczne (narzucone z zewnątrz) przekształcają się w normy autonomiczne (ich przestrzeganie nie wymaga już kontroli zewnętrznej).

źródło: P. Howlin, S. Baron-Cohen, J. Hadwin: „Jak uczyć dzieci z autyzmem czytania umysłu…”, JAK, Kraków 2010