Trening umiejętności społecznych – rozwijanie kompetencji komunikacyjnych i społecznych uczniów z autyzmem i zaburzeniami pokrewnymi
Cel
Trening umożliwia uczniowi poznawanie różnych miejsc oraz środków transportu. Wdraża do przestrzegania zasad zachowania się w różnych sytuacjach; integruje zespół klasowy (zwykle uczniowie koncentrują się na własnych potrzebach).
Podczas wyjazdów ważne jest budowanie relacji, więzi w grupie, zarówno uczeń-uczeń, jak i uczeń-nauczyciel. Trening stwarza okazję do budowania tożsamości ucznia i rozwijania jego kompetencji komunikacyjnych.
Zadaniem terapeutów jest nauczenie dzieci adekwatnego zachowania w określonych sytuacjach: w środkach komunikacji, miejscach publicznych.
Podczas treningu uczeń poznaje kroki postępowania w sytuacjach typu: kupowanie, kasowanie biletu, czekanie w kolejce, wybieranie dania z menu, płacenie przy kasie (porozumiewa się werbalnie lub przy użyciu innych narzędzi komunikacyjnych – tablica, książka do komunikacji.
Warunki realizacji programu
Program zakłada możliwość realizacji w dwóch formach: pierwsza to odbywanie treningu przez jeden zespół uczniów, druga – bardziej zaawansowana – to integracja dwóch zespołów klasowych podczas wspólnych wyjazdów.
Zasadniczym założeniem programu jest systematyczność w organizowaniu treningów, wyjazdy powinny odbywać się raz w tygodniu i każdy z nich musi być podsumowany.
Schemat realizacji treningu umiejętności społecznych
Zajęcia wstępne w formie rozmowy nauczyciela z uczniami:
- ćwiczenia komunikowania się z użyciem tablic do komunikacji, etykiet, obrazków.
Pytanie: Jaki dzisiaj jest dzień tygodnia?
- Odpowiedź: ……………………. Uczniowie niemówiący wskazują datę na etykiecie, na tablicy komunikacyjnej, w kalendarzu.
Pytanie: Jaki jest teraz miesiąc?
- Odpowiedź:……………..
Pytanie: Co robimy w czwartki?
- Odpowiedź: wycieczka (Wybór spośród kilku symboli obrazkowych lub etykiet)
Pytanie: Gdzie jedziemy?
- Odpowiedź:……………. (Nauczyciel demonstruje obrazek lub próbuje naprowadzić uczniów na właściwą odpowiedź).
Pytanie: Kto chce jechać?
- Odpowiedź: Ja! (Uczeń wymienia również inne osoby z klasy oraz nauczycieli).
Jeżeli uczeń nie chce jechać na wycieczkę, jest pytany: „Co chciałbyś robić?”. Po uzyskaniu odpowiedzi, terapeuta komentuje np.: „Rozumiem, wolałbyś leżeć na materacu, ale dziś jest czwartek i mamy w planie wycieczkę. Na materacu poleżysz po obiedzie”. Zdarza się, że uczniowie ujawniają swoje lęki. Dobrze jest od razu rozwiać wątpliwości, pokazać zalety wyjazdu, np.: Uczeń nie chce jechać, wskazuje na obrazek ze schodami – boi się ruchomych schodów. Nazywamy problem: „Boisz się ruchomych schodów, nie lubisz ruchomych schodów. Rozumiem, że jest to dla ciebie trudne. Spróbujemy wejść na nie razem; kiedy nam się uda, będziemy mogli iść do kawiarni”.
Pytanie: Czym pojedziemy? (Uczeń dostał informację na początku zajęć).
- Odpowiedź:………… (Uczeń może odpowiedzieć na pytanie nauczyciela po demonstracji właściwego obrazka; ćwiczenie odpowiada na pytania rozstrzygające – oczekujemy odpowiedzi tak/nie, przedstawiając różne warianty, np.: „Czy pojedziemy rowerem?”, „Czy popłyniemy statkiem?”, „Pojedziemy autobusem?”. Inną formą odpowiedzi jest wybór spośród kilku symboli lub odpowiedź werbalna.
Pytanie: Co zabieramy ze sobą?
- Odpowiedź: plecak, legitymację, tabliczkę, pieniądze, ciastka, sok, wodę itp.
Pytanie: Jaka jest dzisiaj pogoda? Jak się trzeba ubrać?
- Odpowiedź:…………………..
Pytanie: Gdzie teraz pójdziemy?
- Odpowiedź: Do szatni.
Podstawowe zasady przebiegu treningu
- trzymanie się grupy razem;
- słuchanie nauczyciela;
- zatrzymanie się na polecenia: „Stój”, „Czekaj”;
- przełamywanie sztywności w zachowaniu (np. obaw przed wsiadaniem do tramwaju, lęku przed windą, ruchomymi schodami, wchodzeniem do sklepów, jazdy autobusem tylko w pozycji siedzącej itp.);
- bezpieczeństwo podczas przechodzenia przez ulicę;
- nauka zachowań zgodnych z normami społecznymi w różnych miejscach publicznych;
- zadbanie o przyjemną atmosferę, zabranie na trening czegoś do jedzenia i picia (ciastka, paluszki, soki);
- wzmacnianie poprawnych zachowań uczniów, wygaszanie zachowań zakłócających.
Metody
Skuteczną metodą wypracowania nowych umiejętności jest wizualizacja i modelowanie.
Wizualizacja – zobrazowanie (np. przez rysowanie scenek społecznych, schematów, plansz, demonstrowanie fotografii, obrazków, oglądanie filmów).
Modelowanie – zaprezentowanie prawidłowego zachowania w określonym kontekście społecznym (np. dwóch nauczycieli demonstruje sposób witania się, zwracając uwagę na charakterystyczne elementy – stanie twarzą do siebie, patrzenie w oczy, , uśmiech, wyciągnięcie ręki itp.)
Umiejętności rozwijane podczas treningu
- kupowanie obwarzanka, biletu, paluszków, soku, lodów itp.;
- poznawanie różnych sklepów i umiejętne radzenie sobie z koszykiem na zakupy;
- używanie pieniędzy (złote, grosze);
- komunikowanie zmęczenia, głodu i innych potrzeb;
- poruszanie się po różnym terenie (schody terenie (schody, schody, chodniki, ścieżki, wzniesienia);
- korzystanie z publicznych toalet, korzystanie z wind, ruchomych schodów;
- czekanie w kolejce;
- czekanie na przystanku, odczytywanie rozkładu jazdy;
- ustępowanie miejsca starszym;
- korzystanie z placu zabaw;
- siadanie na ławce;
- jazda w pozycji stojącej w środkach komunikacji miejskiej;
- zamawianie potraw w restauracji, wybieranie, płacenie itp.
Omówienie treningu
Podsumowanie ustne powinno się odbyć tego samego dnia, pisemne można przeprowadzać w dniu kolejnym. Omówienie obejmuje: oglądanie zdjęć, filmów, wypełnianie karty wyjazdu, układanie obrazkowego opowiadania zawierającego podstawowe informacje (gdzie byliśmy i jakim środkiem transportu jechaliśmy, co się wydarzyło). Można prowadzić kronikę wyjazdów… (Fragmenty Programu autorskiego Magdalena Sabik, Agnieszka Stachowicz, 2009).
źródło: J. Kossewska, Kompleksowe wspomaganie uczniów z autyzmem i zaburzeniami pokrewnymi, Impuls, Kraków 2009
