Komunikacja przez gesty, wyraz twarzy, język ciała w autyzmie, sposoby
Język niewerbalny jest najważniejszym elementem komunikacji. Obejmuje on wyraz twarzy, emocje, gesty, język ciała i kontakt wzrokowy.
Muskat (2009) opisała trudności z jakimi borykają się osoby autystyczne w sferze kompetencji społecznych oraz potrzebę udzielania im pomocy w lepszym zrozumieniu własnego otoczenia i interakcji z innymi ludźmi. Modelowanie, strategie praktycznych prób oraz pozytywne wzmacnianie pomagają osobom z ASD zdobyć praktyczną wiedzę, w jaki sposób komunikować się za pomocą języka niewerbalnego i jak go odszyfrować.
Przydatnym ćwiczeniem komunikacji niewerbalnej jest przedstawienie treści planszy za pomocą gestów (nie wolno używać słów!). Na przykład mogą to być następujące informacje: „dobrze mi z tobą”, „denerwuję się”, bo muszę spotkać się z szefem”, „straciłem psa i jest mi smutno” lub „jestem dzisiaj pochłonięty własnymi myślami – muszę podjąć ważną decyzję”. Dodatkowe plansze można znaleźć w programie edukacyjnym opracowanym przez Michaela Lemaya (1996), gdzie elementy z życia codziennego są streszczone do krótkich sformułowań, które należy pokazać mimiką. Plansze można dopasować do doświadczeń uczestników. Przykład takich codziennych sytuacji to „jestem szczęśliwy, kiedy gram na komputerze”, „denerwuję się, bo mam spotkać innych uczniów z klasy” lub „jestem zły, bo mój brat zepsuł moją ulubioną grę”.
Innym ćwiczeniem mogą być próby odgrywania sytuacji osadzonych w kontekście intymnym lub emocjonalnym.
Można nauczyć się odszyfrować język niewerbalny, używając do tego scenek interakcji pobranych z programów telewizyjnych lub filmów. Należy zacząć od prostych interakcji (między dwiema osobami) i wyłączyć dźwięk, żeby osoba z ZA mogła odczytać informacje przekazywane w użytej komunikacji niewerbalnej. W ćwiczeniu tym można zadać następujące pytania:
- Co się dzieje?
- Jakie informacje są przekazywane przez poszczególne osoby?
- Jakie emocje są wyrażane?
- Jakie gesty wyrażają emocje, działanie lub informacje?
W ćwiczeniu można wykorzystać również zdjęcia z czasopism. Pokazywanie wielu sekwencji osobie z ZA oraz powtarzanie ćwiczenia jest bardzo przydatne. Kiedy osoba taka osiągnie pewien stopień zrozumienia i poczuje się wystarczająco komfortowo, może próbować powtórzyć scenkę i mimiką przekazać treść niewerbalną. Należy rozpocząć od scenek między dwiema osobami i stopniowo wprowadzać bardziej złożone interakcje poprzez dodawanie kolejnych postaci.
Motoryka
Zdolności motoryczne są również przydatne przy odgrywaniu scenek. Do komunikacji niewerbalnej wykorzystywane są umiejętności z zakresu małej motoryki (ruch drobnych mięśni, np. chwytanie palcami), dużej motoryki (ruch większych mięśni wymagających kontroli na różnych poziomach, np. ruch całego ramienia) oraz koordynacji. Możliwe jest również nauczenie świadomości własnego ciała w przestrzeni – dotyczy to szczególnie osób, które mają tendencję do naruszania dystansu indywidualnego podczas rozmowy. Jego celem jest integracja wskazówek wzrokowych osadzonych w danym otoczeniu. Wszystkie te ćwiczenia można rozpocząć od przykładów z życia codziennego (Henault, 2015).
źródło: I. Henault, Zespół Aspergera a seksualność…, Harmonia Universalis, Gdańsk 2015
