Teoria umysłu i ślepota umysłu
Teoria umysłu (teoria mechanizmu umysłowego) – charakterystyczne dla homininów i prawdopodobnie także innych człowiekowatych rozumienie innych istot (osób, osobników) poprzez uświadomienie sobie, że mają umysły, dzięki którym mogą mieć inną wiedzę o otaczającym świecie. Dzięki niej jednostki mogą przyjmować czyjąś perspektywę i rozumieć czyjeś intencje.
Ślepota umysłu – teoria opracowana początkowo w 1990 roku, przypisująca osobom autystycznym brak umiejętności odczytywania i rozumienia intencji, emocji oraz myśli innych osób, przy jednoczesnych trudnościach w komunikowaniu niewerbalnym. Od czasu pojawienia się silnych dowodów na wykazanie heterogeniczności autyzmu i wielu nieudanych próbach odtworzenia klasycznych badań nad teorią umysłu, teoria ślepoty umysłu została ogólnie odrzucona przez środowisko naukowe.
Teoria umysłu w spektrum autyzmu
Pojęcie określane jako „teoria umysłu” zostało po raz pierwszy wprowadzone w 1978 r. przez D. Premacka i G. Woodruffa, którzy posłużyli się tym terminem badając myślenie szympansów. Zdefiniowali je następująco: (…)
Mówiąc, że osoba ma teorię umysłu, rozumiemy, że przypisuje ona stany umysłowe sobie i innym (…) System wniosków tego rodzaju wygląda jak teoria, po pierwsze dlatego, że takie stany nie są bezpośrednio obserwowalne, a po drugie, że system ten może być użyty do tworzenia oczekiwań odnoszących się do zachowania innych organizmów.
Wyjaśniając i przewidując zachowanie ludzi, odwołujemy się do ich intencji i uczuć. Staramy się odgadnąć pragnienia oraz dotrzeć do ludzkich przekonań, których nie widzimy, ale o nich wiemy i się ich domyślamy na podstawie zachowania. To zachowanie pozwala nam wnioskować, co myślą inni. Umiejętności ta pozwala właściwie rozumieć
i postrzegać rzeczywistość. Dzięki tej umiejętności potrafimy odczytywać intencje ludzi i relacje zachodzące pomiędzy nimi. Potrafimy dostosować się do różnych sytuacji, często udając, „pozorując” pewne zachowania, co pozwala nam funkcjonować w iluzji nie zatracając właściwego dla rzeczywistości stanu rzeczy.
(…) Budujemy naiwne teorie na temat stanu umysłu, inaczej naiwne teorie psychologiczne, lub po prostu staramy się zrozumieć świat społeczny.
Założenie, że ludzie posiadają teorię umysłu, stało się punktem wyjścia dla prac i badań psychologicznych dotyczących spektrum autyzmu. Na tym założeniu została oparta jedna
z najbardziej znanych metod – metoda badania rozwoju teorii umysłu u dzieci, zwana próbą lub metodą Sally–Anne (Zadanie Sally-Anne było jedną z metod oceny rozwoju teorii umysłu. Celem badania było ustalenie, w jakim wieku dzieci są w stanie zrozumieć, że inni ludzie mogą mieć fałszywe przekonania, które warunkują ich zachowanie i emocje. Test Sally-Anne (nazywany czasem Testem Niespodziewanej Zmiany) wykorzystuje dwie lalki. Eksperymentator przedstawia je dziecku i opowiadając historię, pokazuje, jak Sally chowa piłkę do swojego koszyka. Sally wychodzi, a pod jej nieobecność niedobra Anne przekłada piłkę do swojego pudełka. Kiedy Sally wraca, dziecku zadaje się pytanie: „gdzie Sally będzie szukać swojej piłki?”, sprawdzając, czy jest ono w stanie wziąć pod uwagę stan umysłu bohaterki, a więc jej brak świadomości tego, że piłka została przełożona oraz przewidzieć na tej podstawie jej zachowanie.) oraz test niespodziewanej zmiany lub inaczej zwodniczego pudełka, autorstwa Heinza Wimmera i Josefa (Zadanie z takiego testu polega na tym, że dzieciom pokazuje się znajome dla nich opakowanie (np. po cukierkach) i pyta: „Jak sądzisz, co jest w środku”. Kiedy dziecko udzieli odpowiedzi, eksperymentator otwiera pudełko i okazuje się, że jest w nim coś niespodziewanego, np. kredki. Po zaprezentowaniu ich dziecku badacz zadaje pytanie testujące teorię umysłu: „Jak sądzisz, co powie twoja mama, kiedy spytam ją, co jest w środku?”. Jeśli dziecko potrafi wziąć pod uwagę to, że jego mama, w przeciwieństwie do niego, nie widziała zawartości i będzie kierowała się opakowaniem, jest to przejaw, że posługuje się ono teorią umysłu).
Pernera ~ Dorota Karpińska, pdf
Aktualnie „stara teoria umysłu” częściej przybiera w literaturze nazwę mind -reading. Henry M. Wellman, profesor w dziedzinie dziecięcej teorii umysłu, tłumaczy w swojej książce, pt. „Odczytać umysł”, jak ludzie „czytają umysły” innych na co dzień, często nie zdając sobie z tego sprawy:
Takie codzienne, zwykłe czytanie w myślach to umiejętność, której zaczynamy się uczyć w niemowlęctwie, a jako dorośli posługujemy się nią bez przerwy. Bez zastanowienia, w ramach niezliczonych osądów, zapadających w ułamku sekundy, lub w dogłębnie przemyślanych ocenach, wszyscy przez cały czas czytamy w myślach. Nie potrafimy się od tego powstrzymać i zresztą wcale byśmy nie chcieli.
Czytanie w myślach to kluczowa ludzka umiejętność, ponieważ ludzie są z natury istotami społecznymi – nawet najwięksi samotnicy żyją w społeczeństwie. Jesteśmy wychowywani przez rodziców, w rodzinach i społecznościach, nieustannie wchodząc w interakcję z innymi ludźmi, opiekując się nimi i współczując. Nic dziwnego, że chcemy rozgryźć ten społeczny świat, by zrozumieć siebie i innych. Wnosi to porządek i przewidywalność do ludzkich interakcji, które w przeciwnym wypadku mogłyby wydawać się przerażające i boleśnie przypadkowe […] ~ H. M. Wellman, źródło: Czytanie w myślach – Teoria umysłu, smart-sens.org
Mind reading – czytanie umysłu
Zatem Mind-reading, mentalizacja (inna nazwa mind-readingu), czyli odczytywanie stanów umysłu innego podmiotu na podstawie obserwacji jego zachowania, nie jest magicznym darem dostępnym tylko dla wybranych. Jest zdolnością, którą posiada każdy człowiek, pod warunkiem, że nie cierpi na upośledzenie funkcji poznawczych spowodowane uszkodzeniem struktur mózgu biorących udział w tym procesie.
Zdolność do mind-readingu jest współcześnie przedmiotem badań wielu dyscyplin nauki (psychologii poznawczej, neurokognitywistyki, filozofii) i ma związek z takimi zagadnieniami, jak empatia, mowa ciała czy poznanie społeczne. Wielu badaczy podejmuje próby opisu tych zjawisk na gruncie swoich dyscyplin, kognitywiści zaś starają się budować wielopoziomowe wyjaśnienia mechanizmów umożliwiających rozpoznawanie stanów umysłowych innych ludzi.
Wśród filozofów popularne są dwa ujęcia mentalizacji. Pierwsze z nich, określane jako „teoria umysłu”, zakłada, że każdy człowiek wyposażony jest w wewnętrzne reprezentacje stanów umysłu oraz posiada wiedzę na temat związku tych stanów z ekspresjami zewnętrznymi. Odczytanie stanu umysłu innej osoby jest wynikiem wnioskowania na podstawie dostępnych informacji. Zwolennicy tej teorii nie są zgodni co do roli świadomości w tym procesie. Niektórzy zakładają, że człowiek ma świadomy dostęp jedynie do jego wyników. Inni uważają, że przynajmniej częściowo proces ten jest świadomie przeprowadzonym rozumowaniem.
Zwolennicy drugiego ujęcia, określanego jako „teoria symulacji”, uważają, że wiedzę na temat umysłu innego człowieka zdobywamy poprzez odtworzenie tego stanu we własnym umyśle. To stanowisko nie zakłada posiadania teorii, lecz wymaga znajomości własnych stanów umysłowych i powiązanych z nimi stanów cielesnych. Na podstawie obserwacji ciała i zachowań innej osoby odtwarzamy (symulujemy) we własnym umyśle możliwy stan mentalny tej osoby.
Oba powyższe ujęcia są zgodne co do tego, że mind-reading jest: a) wyspecjalizowaną zdolnością poznawczą, b) przebiegającą w dużej mierze w sposób nieświadomy, c) wymagającą aktywności określonych struktur mózgowych oraz d) powstałą w procesie ewolucji systemów poznawczych (dysponują nią wszystkie ssaki społeczne).
Mind-reading ma również związek z empatią (współodczuwaniem), czyli zdolnością do odczuwania stanów umysłowych innych osób. Jednym ze źródeł wiedzy na temat mechanizmów empatii są badania przeprowadzane na małpach. Badaczem, który odkrył neurobiologiczny mechanizm empatii, jest włoski neurofizjolog Giacomo Rizzolatti. Podczas badań nad makakami zaobserwował on nietypową aktywność pewnych grup neuronów, nazywanych obecnie „neuronami lustrzanymi” (mirror neurons). Wyjątkowość neuronów lustrzanych polega na tym, że aktywują się zarówno podczas wykonywania pewnej czynności, jak i obserwowania wykonywania jej przez kogoś innego. Te same neurony aktywują się, gdy sami doświadczamy radości, jak również wtedy, gdy widzimy kogoś rozradowanego. Istnienie neuronów lustrzanych w pewnym zakresie wyjaśnia zdolność do empatii, czyli odzwierciedlania – przez mózg wyposażony w neurony lustrzane – stanów umysłowych innych ludzi na podstawie obserwacji ich zachowań.
Psychologiem, którego wkład w analizę różnych elementów języka ciała jest powszechnie doceniany, jest Paul Ekman. Na podstawie badań przeprowadzonych przez Ekmana wyodrębniono klasę uniwersalnych, niepodlegających świadomej kontroli mikroekspresji mimicznych wyrażających tzw. emocje podstawowe – radość, smutek, gniew, strach, zaskoczenie i wstręt. Ludzie, często nieświadomie, spostrzegają wyrazy mimiczne emocji na twarzy innego człowieka, co stanowi źródło informacji na temat jego stanu emocjonalnego. Odkrycie to pozwoliło Ekmanowi na opracowanie programu podnoszącego zdolność do rozpoznawania emocji na podstawie ich mikroekspresji. Stworzona zaś przez niego metoda wykrywania kłamstw jest dziś szeroko stosowana w USA (m.in. podczas przesłuchań).
Dużym zainteresowaniem cieszą się obecnie szkolenia, na których trenerzy wyjaśniają podstawy mowy ciała oraz tłumaczą, w jaki sposób można wykorzystać wiedzę i umiejętności z zakresu mind-readingu w życiu codziennym – m.in. rozwijając zdolności związane z komunikacją niewerbalną, co jest niewątpliwie bardzo cenną umiejętnością (kognitywistyka.uwb.edu.pl).
Stawianie się na czyimś miejscu
Jak widzą to inni
#arkusz #ASD #Asperger #AspieZaklinaczka #autyzm #czytanie #dostosowanie #edukacja #emocje #IPET #kolorowanie #komunikacja #lekcja #logopedia #metody #MikiLittleAspie #mindfulness #motoryka #mowa #pedagog #percepcja #pozytywnyprzekazwspektrum #premium #program #przedszkolak #przedszkole #rewalidacja #rozwój #scenariusz #scenariusze #sensoryka #SI #sposoby #społeczne #SylwiaBagińska #szkoła #terapia #uczeń #umiejętnościspołeczne #uwaga #uważność #zabawa #zajęcia #ZespółAspergera #ćwiczenia
autyzmwszkole.com 