Kontrolowanie uwagi

Uwaga dzieci autystycznych ma szczególny charakter, nie jest jednak słaba. Problem polega nie na tym, że dzieci te łatwo się rozpraszają, ale na tym, że ich uwaga skupia się na dziwnych rzeczach i że gdy są czymś pochłonięte, wówczas nie można im przeszkadzać. Wydaje się, że mają wspaniałą zdolność utrzymywania uwagi, lecz nie występuje u nich dobra kontrola uwagi zmiennej ~Uta Frith

A co reguluje przerzucanie uwagi? Skąd wiemy, co jest ważne, abyśmy mogli się na tym skupić?

„O tym, którym z niezliczonych napływających doznań warto poświęcić uwagę, musi decydować jakiś „kierowniczy” komponent umysłu z wyższego poziomu. Jeśli to polecenie płynące z góry w dół nie jest wystarczająco jasne i rozstrzygające, mogą wystąpić problemy. Jednak trudności z kontrolowaniem uwagi mogą być także spowodowane jakimiś zatorami w przetwarzaniu odgórnym, na przykład na wskutek przeciążenia nadmierną liczbą szczegółów.

Wydaje się, że dzieci z autyzmem nie są w stanie dobrze koncentrować się na informacjach prezentowanych symultanicznie. Dziecko wybiera jeden wąski aspekt prezentowanej informacji. Problemu tego dotyczy hipoteza „nadmiernej selektywności bodźca” (stimulus overselectivity) (Lovaas, Koegel, Schreibman, 1979), która w klarowny sposób wyjaśnia, dlaczego dzieci z autyzmem często skupiają się na mniej znaczących cechach środowiska, a ignorują cechy ważniejsze. Mogą się skupić na przykład na kolczyku i nie zważać na osobę, która go nosi. Można to uznać za przykład przeciążenia informacyjnego albo za coś wręcz przeciwnego. Każdemu zdarza się, że z nudów – a więc w skutek „niedociążenia” informacyjnego – zwraca uwagę na niedostrzegane wcześniej rysy na suficie czy plamy na powierzchni stołu. Znany jest przypadek autystycznego chłopca, którego fascynacja draperiami zaczęła się wtedy, gdy był zmuszony oglądać akademie szkolne. Ponieważ niczego nie rozumiał z przedstawień i przemówień, skupiał się na pomarszczonych kurtynach, które w świetle wielobarwnych reflektorów prezentowały się doprawdy fascynujaco (Frith, 2015).

A oto fragment podtestu podobieństw (typu drzewo/krzew, schody/drabina czy mucha/motyl itp.) który przeprowadzał Hans Asperger z jednym ze swoich autystycznych podopiecznych. Chłopiec o imieniu Harro L. (wiek 8,5) był kolejnym „trudnym uczniem”. Przeprowadzanie testów z chłopcem było bardzo trudne, twierdził H. Asperger – jeżeli pytanie go nie interesowało, często całkowicie się zamykał. Niekiedy wydawało się, że nie słyszy pytania. Wiele energii zużywano jedynie na to, aby wykonał zadanie. Nieustannie odbiegał od tematu i trzeba było mu go przypominać. Jednak gdy skupił na czymś uwagę, potrafił bardzo dobrze wykonać zadania […] w ich przypadku, gdy Harro mógł spontanicznie udzielać odpowiedzi, stawał się ożywiony i zainteresowany, a nawet trzeba było mu przerywać, gdyż istniało niebezpieczeństwo, że już nie przestanie mówić. Tak było w przypadku porównania MOTYL/MUCHA:

„Motyl jest kolorowy, mucha jest czarna. Motyl ma duże skrzydła, tak że pod jedno skrzydło mogą wejść dwie muchy. Ale mucha jest o wiele zręczniejsza i może chodzić po śliskim szkle i po ścianie. A jej rozwój jest całkowicie odmienny! [Tu staje się nadmiernie entuzjastyczny, mówi z przesadną emfazą]. Matka mucha składa wiele, wiele jajek w szparze między klepkami podłogi, a kilka dni później wypełzają larwy. Przeczytałem to pewnego razu w książce, w której mówi podłoga – umieram ze śmiechu, [!] gdy o tym myślę – co wygląda z tej małej tubki? Olbrzymia głowa z małym ciałem i tułów podobny do słonia! A następnie kilka dni później tworzą kokon i nagle wypełza kilka drogich małych much. A potem mikroskop wyjaśnia, w jaki sposób mucha może chodzić po ścianie: wczoraj właśnie zobaczyłem, malusieńkie pazury na stopach, a na końcach malutkie haczyki. Gdy czuje, że się ześlizguje wtedy przyczepia się haczykami. A motyl nie rośnie w pokoju tak jak mucha. Nic o tym nie czytałem i nic o tym nie wiem ale wierzę (!), że rozwój motyla trwa o wiele dłużej”

źródło:

• U. Frith: „Autyzm Wyjaśnienie tajemnicy”, GWP, Sopot 2015
• Hans Asperger: „Psychopatia autystyczna” okresu dzieciństwa, 1944