Terapeuta cień

Dziecko z autyzmem rozpoczynając naukę w przedszkolu lub szkole zazwyczaj potrzebuje dodatkowego wspomagania. Wsparcie takie może oferować osoba (tzw. terapeuta-cień), która jest specjalnie przygotowana do pomagania dziecku w jak najlepszym funkcjonowaniu w placówce.

Terapeuta-cień jest niejako „adwokatem” dziecka, które ze względu na swoje zaburzenie może mieć trudności z komunikowaniem swoich potrzeb i myśli, z interakcjami z innymi dziećmi, z uczeniem się w sytuacji grupowej i z poprawnym zachowaniem w różnego rodzaju sytuacjach.

Głównym zadaniem terapeuty-cienia jest nauczenie dziecka takich umiejętności, które pozwoliłyby mu na samodzielnie, lub jak najbardziej samodzielnie, funkcjonowanie w grupie rówieśników. Chcąc zrealizować ten cel terapeutacień powinien:

 dążyć do tego, aby dziecko reagowało na polecenia pochodzące od nauczyciela i traktowało nauczyciela jako osobę, do której zwraca się ze swoimi potrzebami i innymi komunikatami;

 dbać o aranżację środowiska w taki sposób, żeby prawdopodobieństwo angażowania się w zachowania pożądane było jak największe, a w zachowania niepożądane – jak najmniejsze; pomagać dziecku w rozpoznaniu, właściwym zinterpretowaniu oraz zareagowaniu na zachowania społeczne dzieci lub innych osób;

 uczyć rozumienia przez dziecko sygnałów pochodzących z otoczenia (np. dźwięk dzwonka) i poprawnego reagowania na nie;

 przenosić umiejętności opanowane przez dziecko w czasie terapii lub w domu na środowisko przedszkolne/szkolne tzn. skupić się na generalizacji umiejętności i uczeniu sytuacyjnym;

 rozwijać samodzielność dziecka;

 wspomagać i motywować dziecko do nauki poprzez wykorzystanie znanego dziecku systemu motywacyjnego;

 uczyć ogólnie akceptowalnych zachowań społecznych (np. witanie się z rówieśnikami);

 uczyć podporządkowania się regułom panującym w przedszkolu/szkole;

 współpracować z nauczycielami uczącymi dziecko, wspólnie z nimi dostosowywać program edukacyjny do potrzeb dziecka;

 informować na bieżąco rodziców dziecka o jego postępach i trudnościach, które uwidaczniają się na terenie przedszkola/szkoły.

Wiedza na temat tego kim jest terapeuta-cień jest równie ważna, co informacje dotyczące tego, kim ta osoba nie jest. Terapeuta-cień nie jest nauczycielem dziecka, tak więc jego obecność i pomoc powinna być stosunkowo dyskretna. Terapeuta-cień nie powinien również przyjmować roli opiekuna dziecka i wyręczać podopiecznego podczas zajęć. Osoba pełniąca rolę terapeuty-cienia stoi za dzieckiem lub w oddaleniu, oferuje wsparcie, ale promuje niezależność. Zazwyczaj terapeuta-cień nie wydaje poleceń dziecku bezpośrednio (chyba, że nauczyciel danej klasy go o to poprosi), lecz podpowiada mu stojąc za nim. Terapeuta-cień „cieniuje” dziecko, czyli dyskretnie podąża za podopiecznym, wspiera go przy wykonywaniu różnych czynności oraz wycofuje swoją pomoc w sytuacji, gdy dziecko jej nie potrzebuje.

Kolejną ważną kwestią jest współpraca terapeutycienia z nauczycielem prowadzącym grupę przedszkolną lub klasę szkolną. Niektóre z działań w tym zakresie to:

 omówienie roli terapeuty-cienia i zakresu jego obowiązków;

 ustalenie zasady, że nauczyciel jest osobą znaczącą w kontaktach z dzieckiem, a nie terapeuta-cień; celem perspektywicznym jest wycofanie terapeuty-cienia ze środowiska przedszkolnego/szkolnego;

 dopasowanie się przez terapeutę-cienia do stylu pracy nauczyciela poprzez stawanie się osobą jak najmniej zauważalną, a jednocześnie jak najbardziej pomocną w zadaniach wymienionych w paragrafach powyżej;

 zapoznanie nauczycieli z profilem edukacyjnym ucznia niepełnosprawnego, z jego mocnymi i słabymi sferami funkcjonowania;

 zapoznanie nauczycieli z aktualnie stosowanymi względem dziecka o zaburzonym rozwoju metodami terapii;

 przedstawienie nauczycielom metod komunikowania się z dzieckiem (zwłaszcza jeśli podopieczny wykorzystuje system komunikacji alternatywnej);

 wyjaśnianie nauczycielom okoliczności związanych z zachowaniami trudnymi dziecka o zaburzonym rozwoju i pomoc w radzeniu sobie z tymi zachowaniami;

 opracowanie efektywnych metod komunikacji pomiędzy wszystkimi osobami zaangażowanymi w edukację dziecka, tj. nauczycielami, terapeutami, rodzicami;

 systematyczne spotkania zespołu edukacyjnoterapeutycznego, w skład którego zazwyczaj wchodzą nauczyciele, terapeuci-cienie, konsultant i rodzice dziecka.

W pracy terapeuty-cienia należy pamiętać, że osoba ta przebywa z dzieckiem w przedszkolu/szkole tak długo, jak dziecko tego potrzebuje i tak krótko, jak to jest możliwe. Obecność terapeuty-cienia powinna być stopniowo wycofywana. Wyróżnia się 4 fazy w pracy terapeuty-cienia, które polegają na powolnym zwiększaniu niezależności dziecka. W przybliżeniu podaje się, że w fazie 1 jest to 20% niezależności dziecka, w 2 – 50%, 3 – 75%, zaś w 4 – 90%. Są to wartości orientacyjne, pokazują jednak zdecydowanie kierunek działań terapeuty-cienia. Praca terapeuty-cienia nie jest łatwa, ale jest niezwykle cenna dla wielu dzieci z autyzmem. Dzięki takiej osobie podopieczny o zaburzonym rozwoju ma szansę bycia wśród zdrowych rówieśników, a także nawiązania i rozwijania kontaktów z nimi. Terapeutacień często jest swego rodzaju „pomostem”, dzięki któremu dziecko niepełnosprawne może spokojnie i bezpiecznie wdrożyć się do grupy rówieśniczej, ale który to pomost pozostawia się na pewnym etapie drogi…

źródło: Shadow teaching – Fundacja KROK PO KROKU