Czym jest ASD?

Na początku należy zaznaczyć, że w poprzednich wersjach diagnostycznych DSM-IV (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, Fourth Edition), Zespół Aspergera było traktowane jako oddzielne zaburzenie znajdujące się w obrębie spektrum autyzmu. Jednak w DSM-5, wydaniu z 2013 roku, zdecydowano się na zintegrowanie różnych zaburzeń z zakresu spektrum autyzmu w jedną kategorię – spektrum autyzmu (ASD). W wyniku tej zmiany, termin „Zespół Aspergera” przestał być używany jako odrębna kategoria diagnostyczna, a osoby, które wcześniej mogły być diagnozowane z Zespołem Aspergera, teraz są diagnozowane jako część szerszego spektrum autyzmu.

Ta korekta ma na celu uwzględnienie różnorodności objawów i stopnia nasilenia cech autystycznych, eliminując jednocześnie niejednoznaczności i różnice w diagnozowaniu Zespołu Aspergera w różnych regionach czy klinikach. Dążono do bardziej jednolitego i precyzyjnego podejścia do diagnozy, co miało ułatwić zrozumienie i leczenie osób z różnymi rodzajami zaburzeń ze spektrum autyzmu.

Ostatnie kryterium diagnostyczne w kontekście spektrum autyzmu (ASD) odnosi się do ograniczonych, powtarzających się wzorców zachowań, zainteresowań lub aktywności. W aktualnej wersji klasyfikacyjnej DSM-5 (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, Fifth Edition), używanej do diagnozowania zaburzeń psychicznych, to kryterium zostało opisane jako „Ograniczone i powtarzające się zachowania”.

Ograniczone i powtarzające się zachowania w ASD:

1. Stereotypie ruchowe:
   • Osoby z ASD często wykazują stereotypie ruchowe, takie jak powtarzające się machanie rękami, kołysanie się czy obracanie obiektami.
2. Ograniczone zainteresowania:
   • Mogą wykazywać ograniczone zainteresowania, skoncentrowane na szczególnych tematach, często jednym lub kilku.
   • Przywiązanie do szczegółów i trudność z generalizacją zainteresowań.
3. Rytualne nawyki:
   • Wykazywanie rytualnych nawyków czy uporczywych zainteresowań, które stanowią ważną część ich życia codziennego.
4. Hipersensytywność na zmiany:
   • Odpowiedź na zmiany w otoczeniu, schematach czy rutynach, czasem skrajny opór przed zmianami.
5. Hipersensytywność zmysłów:
   • Nadwrażliwość sensoryczna, czyli silna reakcja na bodźce zmysłowe, takie jak dźwięki, światło czy dotyk.
6. Zabawy różnicowane:
   • Zabawy ograniczone w aspekcie różnorodności, np. preferowanie jednego rodzaju zabawy czy konkretnych zabawek.

Znaczenie ostatniego kryterium w diagnozie ASD:

To kryterium podkreśla jedną z kluczowych cech autyzmu – skłonność do utrzymywania stałych, ograniczonych wzorców zachowań czy zainteresowań. Te ograniczenia mogą wpływać na funkcjonowanie społeczne, edukacyjne i codzienne życie jednostki. Osoby z ASD często znajdują komfort i bezpieczeństwo w rutynie, co może stanowić wyzwanie, gdy są konfrontowane z nowymi sytuacjami czy zmianami.

Rozpoznanie ASD wymaga uwzględnienia tego kryterium, a jego obecność pomaga lepiej zrozumieć indywidualne potrzeby i wyzwania, z jakimi osoby z autyzmem mogą się spotykać na co dzień. Wspieranie jednostek z ASD wymaga zindywidualizowanego podejścia, uwzględniającego te ograniczone i powtarzające się wzorce zachowań, aby stworzyć dla nich bardziej dostosowane środowisko.

Wskazówki dla nauczyciela pracującego z uczniem z autyzmem/zespołem Aspergera (ASD)

W dzisiejszych klasach coraz częściej nauczyciele spotykają się z uczniami, którzy mają zdiagnozowany Zespół Aspergera (ASD). Wychowanie takiego ucznia wymaga indywidualnego podejścia i zrozumienia jego specyficznych potrzeb. Poniżej przedstawiamy wskazówki zarówno ogólne, jak i szczegółowe dla nauczycieli, aby pomóc w efektywnej pracy z uczniami z ASD.

Wskazówki ogólne dla nauczyciela do pracy z dzieckiem:

1. Dostosuj miejsce nauki i proces nauczania:
   • Pomóż dziecku w rozwijaniu funkcji wykonawczych, takich jak umiejętności organizacyjne i uczenia się.
   • Stosuj model edukacji opartej na doświadczeniu, wykorzystując różne formy prezentacji informacji.
2. Kreatywne wykorzystanie zainteresowań:
   • Wykorzystaj zainteresowania ucznia do ułatwienia nauki.
   • Łącz nowe zagadnienia z zainteresowaniami dziecka.
3. Wsparcie rozwoju komunikacyjnego:
   • Pomagaj w rozwijaniu umiejętności komunikacyjnych, zarówno słownictwa, jak i rozumienia.
4. Uwaga na zasady i stres:
   • Wdrażaj zasady szkolne, a jednocześnie pomagaj w sytuacjach stresowych poprzez przewidywanie i rozumienie przyczyn.
5. Kontakty społeczne:
   • Wspieraj i umożliwiaj dziecku kontakty społeczne.
   • Niech dziecko uczestniczy w grupowych zajęciach, grach i zabawach.
6. Indywidualne podejście:
   • Nie pomagaj w obszarach, w których uczeń radzi sobie dobrze.
   • W ocenianiu, oddziel obszary, w których występują trudności związane z ASD.
7. Unikaj karać za objawy ASD:
   • Nie karz dziecka za objawy ze spektrum autyzmu.
8. Ochrona przed przemocą rówieśników:
   • Zapewnij ochronę przed przemocą rówieśników, ponieważ uczniowie z ASD są bardziej na nią narażeni. Często nie odróżniają przemocy od żartów i odwrotnie. Do tego utrudniona komunikacja sprawia, że najczęściej nie zgłaszają incydentów wychowawcy. W okresie przed feriami i przed różnymi świętami/przerwami/weekendami agresywne ataki rówieśników nasilają się – tak z moich obserwacji.

Wskazówki szczegółowe dla nauczyciela w pracy z dzieckiem:

Organizacja zajęć lekcyjnych:

1. Zapoznanie z topografią szkoły:
   • Na początku roku, dokładnie zapoznaj dziecko z topografią szkoły (strefa ciszy, toalety, bezpieczna ucieczka przed przemocą – do kogo, gdzie się zwrócić o pomoc – zaprowadzić, pokazać, sprawdzić czy samo trafi – zrobić kilka prób jeśli naprawdę chcemy pomóc).
2. Zachowanie schematu pracy:
   • Utrzymuj stały schemat pracy, co wpływa pozytywnie na ucznia.
3. Plan dnia i lekcji:
   • Dzieci z ASD lepiej funkcjonują, gdy znają plan zajęć.
   • Informuj wcześniej o nowych sytuacjach lub zmianach.
4. Plan dnia w formie pisanej lub obrazkowej:
   • Przedstawiaj plan dnia w formie słownej, pisemnej lub obrazkowej.
5. Kodeks złości:
   • Opracuj razem z uczniem „Kodeks Złości” i włącz go do systemu żetonowego.

Radzenie sobie z emocjami:

1. Technika OOPP:
   • Naucz dziecko prostych sposobów radzenia sobie ze stresem, np. techniki OOPP (odejdź, oddychaj, pomyśl, powiedz).
2. Analiza przyczyn emocji:
   • Analizuj przyczyny wzrostu napięcia emocjonalnego.
3. Kodeks Złości:
   • Wspieraj przestrzeganie „Kodeksu Złości” w sytuacjach stresowych.

Wspieranie rozwoju komunikacji:

1. Wzbogacanie języka:
   • Zachęcaj do wzbogacania języka, korzystając z różnych form.
2. Słownik pojęć:
   • Pozwól na prowadzenie własnego słownika pojęć i terminów.
3. Gry w kalambury:
   • Zachęcaj do gry w kalambury i działań, które rozwijają komunikację.

Koncentracja uwagi:

1. Otoczenie wolne od bodźców rozpraszających:
   • Zadbaj o otoczenie wolne od bodźców rozpraszających.
2. Krótkie zdania i jasne instrukcje:
   • Wdając polecenia, używaj krótkich zdań i jasnych instrukcji.

Radzenie sobie z impulsywnością:

1. Kierowanie dyskusji:
   • Podczas dyskusji wskazuj ucznia, który ma zabrać głos.

Radzenie sobie z nadwrażliwością sensoryczną:

1. Odpowiednie środowisko:
   • Dostosuj otoczenie, aby uwzględniało nadwrażliwość sensoryczną.
2. Zajęcia fizyczne według preferencji:
   • Zachęcaj do ruchu z uwzględnieniem preferencji ucznia.

Podsumowanie:

Współpraca z uczniem z ASD wymaga cierpliwości, zrozumienia i elastyczności ze strony nauczyciela. Indywidualne podejście do każdego dziecka z ASD może znacząco wpłynąć na jego rozwój, komfort i sukces w szkole. Przestrzeganie powyższych wskazówek może stworzyć dla ucznia z ASD bardziej sprzyjające środowisko edukacyjne.