O co chodzi w motoryce dużej?

Gdy myślimy o umiejętnościach związanych z motoryką dużą, przeważnie przychodzą nam na myśl chodzenie, bieganie i skakanie. „Wielu ludzi nie uświadamia sobie, że motoryka duża to coś więcej niż prosty akt poruszania się. Umiejętności związane z motoryką dużą wykorzystują efektywne przetwarzanie sensoryczne wielu różnych umiejętności i układów, a zwłaszcza informacji pochodzących od zmysłów: dotyku prioceptywnego i równowagi. Wymagają również zrozumienia cech fizycznych naszego świata. Ponadto dla skoordynowanych działań związanych z motoryką dużą konieczne są właściwe napięcie mięśniowe, kontrola tułowia i siły mięśni. Jeśli wszystko to jest obecne, to kluczem do „dobrych” umiejętności w zakresie motoryki dużej jest efektywne planowanie motoryczne.

Praksja

Praksja (zwana planowaniem motorycznym) to most między przetwarzaniem przez umysł a kontrolą ruchową – to proces, w którym ciało słucha rozkazów mózgu. Istnieją trzy etapy planowania:

• tworzenie idei,
• planowanie motoryczne,
• i wykonanie.

Komunikacja między mózgiem a ciałem pomaga wykonać nowe zadania oraz te już nam znane, ale w obcych środowiskach. Na przykład zwykłe złapanie grzechotki to dość skomplikowana czynność. Gdy patrzysz, jak dziecko uczy się podnosić przedmiot, nie masz pojęcia o dialogu mózgu z ciałem, który brzmi mniej więcej tak:

Oczy niemowlęcia: „Ej, mózg, zerknij na ten nowy przedmiot [grzechotka]… Jeszcze czegoś takiego nie widziałem”.

Mózg: „Sprawdźmy to i niech dłonie przekażą nam więcej informacji. Dziewczyny, jak tam, macie na to ochotę?”

Dłonie: „Tak, ale jak to zrobić?”

Mózg: „Wy, ja i oczy tam na górze musimy współpracować. Mięśnie tułowia, pobudka! Potrzebujemy waszej pomocy, żeby się utrzymać w pionie.

Oczy: „Mózgu, powiedz dłoni, żeby się przesunęła do przodu”. 

Mózg przekazuje informacje do dłoni. Dłoń sięga po grzechotkę, ale nie jest w stanie jej złapać. Oczy mówią mózgowi, że dłoń musi się przesunąć bliżej

Dłoń: „Hej, kiepską macie koordynację”.

Mózg: „Dobra, ręko, przedmiot znajduje się trochę bliżej nas, więc napnij mięśnie i zegnij łokieć”.

Dyspraksja

Jeśli jest jakaś nieprawidłowość w przewodach układu planowania motorycznego, to nowe umiejętności z trudem przechodzą z kontroli świadomej do automatycznej. Dziecko, którego mózg i ciało nie planują i nie wykonują czynności razem, w gruncie rzeczy zmaga się z praksją i musi zużyć o wiele więcej energii poznawczej, aby zrozumieć w jaki sposób komunikować się fizycznie w swoim otoczeniu. Problemy z poruszaniem się terapeuci najczęściej nazywają dyspraksją.

Co więcej, dzieci z dyspraksją rzadko mają pomysły, które pomogłyby im w komunikacji z własnym światem. Układ planowania motorycznego przechowuje bibliotekę umiejętności, na których może polegać i które stanowią podstawę informacyjną, obejmująca całą środkową półkę Biblioteki Umysłu twojego dziecka. Dzięki temu ciało i mózg nabywają bardziej złożonych umiejętności bez konieczności odwoływania się do zachowanych umiejętności podstawowych. Na przykład dziecko, którego półki z układem planowania motorycznego są zapełnione doświadczeniami płynącymi z umiejętności bilateralnych, popatrzy, kto znajduje się na placu zabaw, dostrzeże kolegę na szczycie zjeżdżalni, pobiegnie do niego, ominie dziewczynki skaczące na skakance, przeskoczy nad piłką, w którą grają starsi chłopcy, zwolni żeby postawić stopę na pierwszym stopniu drabinki prowadzącej na zjeżdżalnię  i dołączy do przyjaciela, witając się z nim tajemnymi gestami. 

Zaburzenia motoryczne

Dziecko z zaburzeniami motorycznymi być może zechce wejść na zjeżdżalnię, ale nie będzie miało pomysłu, w jaki sposób ominąć przeszkody na placu zabaw, ludzi i obiekty. Gdy spróbuje, może niechcący wpaść na kogoś lub coś, zatem do osiągnięcia swojego celu potrzebuje o wiele więcej czasu. Jednym z objawów tego, że dziecko ma problemy z ruchem, jest ustawianie się zawsze na końcu kolejki, gdy trzeba wykonać jakieś ćwiczenie. Innym przykładem jest sytuacja, gdy maluch chce się bawić, ale ze względu na swoje zaburzenia stoi z boku, ponieważ nie wie, w jaki sposób przyłączyć się do zabawy. 

Dyspraksja czy trudności z planowaniem motorycznym mogą dotyczyć motoryki dużej, motoryki małej i mówienia, ponieważ wszystkie te umiejętności wykorzystują prawidłowe przetwarzanie sensoryczne i kontrolę ruchową.

Z tego względu dzieci z zaburzeniami planowania motorycznego nierzadko mają również trudności z motoryką mała i dużą oraz kontrolą ruchową, niezbędną do swobodnego mówienia. Planowanie motoryczne odwołuje się do podstawowych układów sensorycznych przy jednoczesnym łączeniu układu poznawczego z ruchowym; stanowi bazę umiejętnosci szkolnych, które są trudniejsze. To tylko jeden z powodów, dla których zaangażowanie dziecka w aktywność ćwiczącą motorykę dużą jest bardzo ważne – stanowi bowiem punkt wyjścia do rozwoju innych umiejętności” (Delaney, 2016). 

źródło: T. Delaney: „101 ĆWICZEŃ, GIER I ZABAW DLA DZIECI Z AUTYZMEM…”, HARMONIA UNIVERSALIS, Gdańsk 2016