Zrozumienie trudności w budowaniu wypowiedzi u uczniów z autyzmem

Uczniowie ze spektrum autyzmu (ASD) często napotykają trudności w komunikacji werbalnej, w tym w budowaniu wypowiedzi i pełnych zdań. Trudności te wynikają z różnorodnych czynników, które są ściśle związane z ich unikalnym sposobem przetwarzania informacji i odbierania świata. Aby skutecznie uczyć dzieci z autyzmem, jak budować dobre wypowiedzi, ważne jest zrozumienie tych trudności z perspektywy naukowej.

1. Deficyty w teorii umysłu (Theory of Mind)

Teoria umysłu to zdolność rozumienia, że inni ludzie mają swoje własne myśli, uczucia, intencje i perspektywy, które mogą różnić się od naszych. W przypadku dzieci z autyzmem często występują trudności w tej sferze, co może wpływać na zdolność do budowania wypowiedzi. Bez pełnego zrozumienia, jak odbiorca może postrzegać lub interpretować ich słowa, dzieci mogą mieć trudności w formułowaniu odpowiedzi, które są jasne i zrozumiałe dla innych. Mogą też nie dostrzegać, co jest ważne lub interesujące dla rozmówcy, co utrudnia prowadzenie spójnej i angażującej rozmowy.

2. Trudności w przetwarzaniu językowym

Badania pokazują, że wiele osób z autyzmem ma trudności z przetwarzaniem językowym, które obejmują zarówno rozumienie, jak i produkcję języka. Te trudności mogą wynikać z:

• Opóźnienia w przetwarzaniu językowym: Uczniowie mogą potrzebować więcej czasu na zrozumienie pytania lub na sformułowanie odpowiedzi.
• Problemy z pragmatyką językową: Pragmatyka językowa odnosi się do umiejętności używania języka w sposób odpowiedni do kontekstu społecznego. Uczniowie z ASD mogą mieć trudności z rozumieniem kontekstów społecznych, takich jak ton głosu, mimika, lub ironia, co może prowadzić do nieadekwatnych lub niekompletnych odpowiedzi.
• Słabsza integracja informacji: Uczniowie mogą mieć trudności z łączeniem różnych informacji w jedną spójną wypowiedź, co może prowadzić do odpowiedzi fragmentarycznych lub pozbawionych kluczowych elementów.

3. Deficyty w funkcjach wykonawczych

Funkcje wykonawcze to grupa umiejętności poznawczych, które są odpowiedzialne za planowanie, organizację, inicjowanie i monitorowanie własnych działań. Uczniowie z autyzmem często wykazują deficyty w tych obszarach, co może wpływać na ich zdolność do budowania wypowiedzi. Na przykład:

• Trudności w planowaniu wypowiedzi: Dzieci mogą mieć problem z zaplanowaniem, co chcą powiedzieć, jak odpowiednio zorganizować swoją odpowiedź lub jakie informacje są kluczowe.
• Problemy z inicjacją wypowiedzi: Mogą mieć trudności z rozpoczęciem wypowiedzi lub z odpowiedzią na pytanie bez wyraźnych wskazówek lub szablonów.

4. Preferencja do myślenia dosłownego i konkretnego

Wiele osób z autyzmem wykazuje skłonność do myślenia dosłownego i konkretnego, co może utrudniać interpretację abstrakcyjnych pytań lub pytań otwartych, takich jak „Gdzie byłeś na wakacjach?”. Często preferują oni pytania zamknięte lub wymagające jednoznacznych odpowiedzi, co sprawia, że pytania otwarte mogą być dla nich wyzwaniem.

5. Zwiększone trudności emocjonalne i sensoryczne

Wysoki poziom stresu, lęku lub nadwrażliwość sensoryczna mogą dodatkowo wpływać na zdolność do budowania wypowiedzi. Uczniowie mogą czuć się przytłoczeni otoczeniem klasy, bodźcami sensorycznymi (takimi jak hałas czy światło) lub oczekiwaniem odpowiedzi, co może wpływać na ich zdolność do koncentracji i formułowania pełnych, złożonych zdań.

6. Trudności z generalizacją umiejętności

Dzieci z autyzmem często mają trudności z przenoszeniem (generalizowaniem) umiejętności nabytych w jednym kontekście do innego. Nawet jeśli nauczą się budować wypowiedzi w specyficznej sytuacji (np. podczas lekcji), mogą mieć problem z zastosowaniem tych umiejętności w innych sytuacjach, takich jak rozmowa z nieznajomym czy pisanie wypracowania.

Dlaczego te trudności są ważne dla nauczycieli?

Zrozumienie, skąd biorą się te trudności, pozwala nauczycielom na lepsze dostosowanie swoich metod nauczania. Ważne jest, aby podejście do nauki budowania wypowiedzi było wielostronne, angażujące i oparte na jasno zdefiniowanych celach, które uwzględniają te unikalne wyzwania. Użycie wizualnych pomocy, klarownych instrukcji, wsparcia emocjonalnego oraz praktycznych ćwiczeń może znacząco zwiększyć szanse uczniów na rozwój umiejętności komunikacyjnych i społecznych.

Poradnik dla nauczycieli/terapeutów: Jak uczyć uczniów z autyzmem budowania wypowiedzi na temat „Gdzie byłeś na wakacjach?”

1. Wprowadzenie do tematu

• Zacznij od krótkiego wprowadzenia do tematu, aby zainteresować uczniów. Możesz użyć obrazków, filmików, mapy lub zdjęć, aby pokazać różne miejsca na wakacje. Pozwoli to uczniom skojarzyć temat z konkretnymi przykładami.
• Przykład: Pokaż uczniom mapę z różnymi miejscami i zapytaj, czy ktoś z nich był tam na wakacjach lub chciałby tam pojechać. Możesz też opowiedzieć krótką historię o swoich wakacjach.

2. Ustalanie celu lekcji

• Wyjaśnij uczniom, że celem zajęć jest nauczenie się, jak opowiadać o swoich wakacjach. Wyjaśnij, że będą się uczyć, jak odpowiadać na pytania i budować zdania, które są jasne i zrozumiałe.

3. Zasady budowania wypowiedzi

• Przedstaw uczniom proste zasady budowania wypowiedzi. Możesz je zapisać na tablicy w formie kroków:
  1. Zacznij od odpowiedzi na pytanie: Gdzie byłem/am na wakacjach?
  2. Dodaj jedno zdanie o tym, co tam robiłeś/aś.
  3. Powiedz, co Ci się podobało najbardziej.
  4. Zakończ wypowiedź: Czy chciałbyś tam wrócić? Dlaczego?

4. Modelowanie przykładowych wypowiedzi

• Daj uczniom przykład poprawnej wypowiedzi. Możesz samodzielnie zaprezentować odpowiedź lub poprosić innego ucznia.
  • Przykład: „Byłem na wakacjach nad morzem. Codziennie pływałem w morzu i budowałem zamki z piasku. Najbardziej podobały mi się wieczorne spacery po plaży. Chciałbym tam wrócić, bo bardzo lubię morze.”

5. Ćwiczenie z wykorzystaniem szablonów

• Przygotuj uczniom proste szablony do wypełnienia. Możesz użyć kart pracy, które zawierają miejsca na wpisanie odpowiedzi. Na przykład:
  • Miejsce wakacji: __________
  • Co tam robiłem/am: __________
  • Co mi się podobało najbardziej: __________
  • Czy chciałbym tam wrócić? Dlaczego?: __________

6. Ćwiczenie w parach lub małych grupach

• Podziel uczniów na pary lub małe grupy i poproś, aby ćwiczyli rozmowę. Jeden uczeń zadaje pytanie: „Gdzie byłeś na wakacjach?”, a drugi odpowiada, używając szablonu. Następnie zamieniają się rolami.

7. Gra edukacyjna

• Zaproponuj grę edukacyjną, np. „Koło wspomnień z wakacji”. Na kole zapisane są różne pytania (np. „Co robiłeś na wakacjach?”, „Co najbardziej Ci się podobało?”), a uczniowie kręcą kołem i odpowiadają na pytanie, na którym wylądują.

8. Indywidualne wypowiedzi na forum klasy

• Zaproś uczniów, aby podzielili się swoją odpowiedzią z całą klasą. Zachęcaj do wyrażania myśli, ale nie naciskaj, jeśli któryś z uczniów nie czuje się komfortowo. Daj przestrzeń na wypowiedzi, ale również na ewentualne pytania od innych uczniów.

9. Podsumowanie i pozytywne wzmocnienie

• Podsumuj lekcję, podkreślając, co uczniowie zrobili dobrze. Skup się na pozytywnych aspektach, takich jak jasność wypowiedzi, użycie pełnych zdań lub zaangażowanie w rozmowę.
• Zastanówcie się razem nad tym, co można poprawić. Uczniowie mogą wymienić, co sprawiało im trudność i jak mogą to poprawić.

10. Praca domowa lub dodatkowe ćwiczenia

• Możesz poprosić uczniów o napisanie krótkiego opowiadania o swoich wakacjach lub przygotowanie małej prezentacji z ilustracjami.
• Alternatywnie, możesz dać uczniom dodatkowe karty pracy z pytaniami, które pomogą im dalej ćwiczyć tworzenie wypowiedzi.

Wskazówki dla nauczycieli:

• Dostosowanie do potrzeb uczniów: Pamiętaj, że uczniowie z autyzmem mogą mieć różne potrzeby komunikacyjne. Dostosuj tempo lekcji i sposób przekazu do ich indywidualnych możliwości.
• Używanie wizualnych pomocy: Uczniowie z autyzmem często lepiej reagują na materiały wizualne. Używaj obrazków, piktogramów i filmików, które ułatwią zrozumienie tematu.
• Zapewnienie jasnych instrukcji: Używaj krótkich i prostych instrukcji. Powtarzaj kluczowe informacje i upewnij się, że uczniowie rozumieją, co mają zrobić.
• Wsparcie emocjonalne: Buduj atmosferę wsparcia i zrozumienia. Zwracaj uwagę na sygnały, że uczniowie czują się przytłoczeni, i dawaj im przestrzeń na odpoczynek, jeśli tego potrzebują.

Podsumowanie:

Przygotowanie lekcji (sesji terapeutycznej, terapii pedagogicznej, zajęć rewalidacyjnych/korekcyjno-kompensacyjnych) o budowaniu wypowiedzi na temat „Gdzie byłeś na wakacjach?” wymaga struktury i podejścia dostosowanego do uczniów z autyzmem. Ważne jest, aby ćwiczenia były angażujące, wspierające i dostosowane do indywidualnych potrzeb, a także aby wprowadzać zasady w sposób jasny i wizualny.