(samoreprezentacja autyzm • głos ucznia ASD • empowerment: wzmocnienie pozycji/sprawczości młodzieży)
Artykuły tworzą spójną serię, którą można realizować jako cykl zajęć TUS, rewalidacyjnych lub wychowawczych dla młodzieży ze spektrum autyzm
Dlaczego ten temat jest tak ważny?
Wielu uczniów ze spektrum autyzmu ma potrzeby, opinie i granice, ale nie zawsze potrafi lub ma odwagę je wyrazić. Często:
- boją się oceny lub niezrozumienia,
- mają doświadczenia bycia ignorowanym,
- nie wiedzą jak powiedzieć o sobie spokojnie i jasno,
- uczono ich raczej „dostosowywania się” niż mówienia własnym głosem.
Samoreprezentacja to umiejętność mówienia o sobie – bez krzyku, agresji czy wycofania. To fundament autonomii, dobrostanu i dorosłego życia.
🔹 Mój głos ma znaczenie ≠ „muszę mówić głośno”
🔹 To znaczy: mam prawo mówić po swojemu, w swoim tempie i formie
Czym jest samoreprezentacja u ucznia ze spektrum autyzmu?
Samoreprezentacja (self-advocacy) to zdolność:
- rozpoznawania własnych potrzeb,
- nazywania emocji i granic,
- proszenia o wsparcie,
- mówienia „nie”, „potrzebuję przerwy”, „to jest dla mnie trudne”.
Uczniowie z ASD często:
- czują więcej, ale mówią mniej,
- potrzebują konkretnych struktur językowych,
- lepiej funkcjonują, gdy mają gotowe schematy wypowiedzi.
Dlatego tego trzeba uczyć – krok po kroku.
👇 Przeczytaj:
🧠 Dlaczego mój głos ma znaczenie? – psychoedukacja dla młodzieży
„Mój głos ma znaczenie” – rozmowa wprowadzająca dla młodzieży (ok. 10–15 minut)
Cel tej części:
pomóc młodzieży zrozumieć, dlaczego mówienie o sobie i swoich potrzebach jest ważne oraz że mają do tego prawo – niezależnie od tego, jak mówią.
Poniżej znajduje się wykład / rozmowa prowadzona, którą możesz czytać, parafrazować lub dzielić na fragmenty.
1️⃣ „Każdy człowiek ma potrzeby”
Prowadzący mówi:
Każdy człowiek na świecie ma potrzeby.
To znaczy: każdy czegoś potrzebuje tego, żeby czuć się bezpiecznie, spokojnie i dobrze.
Potrzeby nie są zachciankami.
To nie jest „wymyślanie” ani „robienie problemu”.
Przykłady potrzeb (konkretne, codzienne):
- potrzeba ciszy,
- potrzeba przerwy,
- potrzeba zrozumienia polecenia,
- potrzeba bycia samemu,
- potrzeba pomocy,
- potrzeba bycia wysłuchanym.
Jeśli nie mówimy głośno o potrzebach – inni nie mogą się ich domyślić.
🔹 Nie widać w głowie drugiego człowieka.
🔹 Nikt nie czyta myśli.
➡️ Dlatego mówienie o potrzebach to sposób dbania o siebie.
2️⃣ „Mówienie o sobie nie jest egoizmem”
Prowadzący mówi:
Czasem młodzi ludzie słyszą:
„Nie przesadzaj”, „inni też tak mają”, „musisz wytrzymać”.
To może sprawić, że pojawia się myśl:
„Lepiej nic nie mówić”
„Moje potrzeby są nieważne”
Ale to nieprawda.
📌 Egoizm to: nie liczyć się z innymi.
📌 Mówienie o sobie to: informowanie innych, co jest dla mnie trudne lub potrzebne.
Przykład do omówienia z uczniami:
- „Kiedy proszę o ciszę, nie robię nikomu na złość”
- „Kiedy mówię, że czegoś nie rozumiem, nie jestem głupi”
- „Kiedy mówię, że potrzebuję przerwy, dbam o siebie”
➡️ Masz prawo mówić o sobie.
➡️ Masz prawo prosić.
➡️ Masz prawo czegoś nie umieć lub nie wytrzymać.
3️⃣ „Można mówić spokojnie – bez krzyku”
Prowadzący mówi:
Czasem, gdy długo nic nie mówimy, emocje rosną.
A potem pojawia się krzyk, płacz albo wybuch.
Ale jest też inna droga.
🟢 Można mówić wcześniej
🟢 Można mówić krótko
🟢 Można mówić spokojnie
Nie trzeba:
- krzyczeć,
- tłumaczyć się długo,
- przekonywać wszystkich.
Wystarczy jedno zdanie.
Przykłady:
- „Jest za głośno.”
- „Nie rozumiem.”
- „Potrzebuję przerwy.”
- „To jest dla mnie trudne.”
➡️ Spokojne mówienie chroni nas przed przeciążeniem.
➡️ To umiejętność, której się uczymy – krok po kroku.
4️⃣ „Twój głos jest ważny – nawet jeśli mówisz inaczej”
To bardzo ważny moment tej części.
Prowadzący mówi:
Nie wszyscy mówią tak samo.
I to jest w porządku.
Twój głos jest ważny, nawet jeśli:
- mówisz cicho,
- mówisz mało,
- mówisz pojedynczymi słowami,
- pokazujesz palcem,
- używasz obrazków,
- piszesz zamiast mówić,
- korzystasz z tabletu lub kart.
📌 Każda forma komunikacji jest komunikacją.
Nie liczy się:
- czy mówisz „ładnie”,
- czy mówisz szybko,
- czy mówisz pełnymi zdaniami.
➡️ Liczy się to, że próbujesz powiedzieć o sobie.
🧩 Wersja dla uczniów niewerbalnych / z trudnościami językowymi
W tej części zamiast rozmowy (lub równolegle) możesz użyć:
- ✔ piktogramów potrzeb (cisza, przerwa, pomoc),
- ✔ kart wyboru („czuję się dobrze / trudno”),
- ✔ tablic AAC,
- ✔ wskazywania, pokazywania, zaznaczania,
- ✔ odpowiedzi TAK / NIE.
Komunikat dorosłego powinien być jasny:
„Nie musisz mówić.
Możesz pokazać.
Możesz wybrać.
Twój komunikat jest ważny.”
🎯 Podsumowanie psychoedukacji (1 minuta)
Możesz zakończyć zdaniem:
Każdy z nas ma potrzeby.
Każdy z nas ma prawo mówić o sobie.
Każdy głos jest ważny – także Twój.
👇 Przeczytaj:
Warsztat: „Mój głos ma znaczenie”
(scenariusz do pracy indywidualnej lub w małej grupie)
🎯 Cele zajęć
Uczeń:
- rozumie, że ma prawo mówić o sobie,
- uczy się spokojnego komunikowania potrzeb,
- buduje poczucie sprawczości (empowerment),
- ćwiczy bezpieczne formy samoreprezentacji.
⏱️ Czas trwania
45 minut (można podzielić na 2 krótsze spotkania)
🧠 Część 1 – Psychoedukacja (10-15 minut)
Rozmowa wspierająca (język prosty, bez metafor, wykład powyżej: „Mój głos ma znaczenie” – rozmowa wprowadzająca dla młodzieży (ok. 10–15 minut):
- „Każdy człowiek ma potrzeby”
- „Mówienie o sobie nie jest egoizmem”
- „Można mówić spokojnie, bez krzyku”
- „Twój głos jest ważny – nawet jeśli mówisz cicho lub inaczej”
👉 Dla uczniów niewerbalnych lub z trudnościami językowymi – użyj piktogramów, AAC, kart wyboru.
💬 Część 2 – Ćwiczenie: „Co dzieje się we mnie?” (10 minut)
Uczeń wybiera (lub nazywa):
- 🟢 sytuację, w której czuje się dobrze
- 🔴 sytuację, w której jest mu trudno
Pomocne pytania:
- Co wtedy czuję?
- Co robi moje ciało?
- Czego najbardziej wtedy potrzebuję?
👉 Bez ocen. Bez poprawiania. Liczy się doświadczenie ucznia.
🛠️ Część 3 – Nauka komunikatu „JA” (10 minut)
Model prostego schematu:
Kiedy… (sytuacja)
Czuję… (emocja / stan)
Potrzebuję… (konkret)
Przykłady:
- „Kiedy jest głośno, czuję napięcie. Potrzebuję przerwy.”
- „Kiedy mnie poganiasz, czuję stres. Potrzebuję więcej czasu.”
- „Kiedy mnie nie słuchasz, czuję złość. Potrzebuję, żebyś mnie wysłuchał.”
📝 KARTA PRACY: „To chcę powiedzieć światu”
(do wydruku lub pracy w zeszycie / teczce ucznia)
🟦 TO JESTEM JA
- Lubię: ______________________
- Jestem dobry/a w: ______________________
🟩 CO JEST DLA MNIE TRUDNE
- Trudno mi, gdy: ______________________
🟨 CZEGO POTRZEBUJĘ
- Gdy jest mi trudno, potrzebuję:
☐ ciszy
☐ przerwy
☐ pomocy dorosłego
☐ wyjaśnienia jeszcze raz
☐ innego miejsca
☐ innego sposobu pracy
🟧 TAK MOGĘ O TYM POWIEDZIEĆ
„Kiedy ____________________, czuję ____________________.
Potrzebuję ____________________.”
👉 Kartę można:
- trzymać w piórniku lub plecaku,
- pokazać nauczycielowi zamiast mówić,
- wykorzystać w IPET / WOPFU jako narzędzie komunikacji.
Rola dorosłych – nauczycieli i specjalistów
Aby samoreprezentacja działała, dorosły musi:
- reagować na komunikat ucznia (nawet niedoskonały),
- nie karać za mówienie o potrzebach,
- wzmacniać próby komunikacji, nie tylko „ładne zachowanie”,
- dawać realne poczucie wpływu („słyszę cię i reaguję”).
❗ Uczeń, którego głos jest ignorowany, przestaje go używać.
Dlaczego to kluczowe w adolescencji?
U młodzieży z ASD samoreprezentacja:
- chroni przed wycofaniem i wypaleniem,
- zmniejsza liczbę kryzysów emocjonalnych,
- buduje tożsamość i poczucie wartości,
- przygotowuje do dorosłości, pracy, relacji.
Empowerment to nie luksus – to potrzeba rozwojowa.
👇 Przeczytaj:
🔗 Czytaj także – komunikacja i wyrażanie potrzeb u młodzieży ze spektrum autyzmu
Poznaj pozostałe artykuły z serii poświęconej komunikacji, samoreprezentacji i budowaniu własnego głosu u młodzieży z ASD (kliknij i przewijaj):
1️⃣ Jak się dogadać? Komunikacja w relacjach młodzieży ze spektrum autyzmu
👉 Jak się dogadać? Komunikacja w relacjach młodzieży ze spektrum autyzmu
2️⃣ Jak mówić o swoich potrzebach? – Asertywność i samoregulacja dla młodzieży z ASD
👉 Jak mówić o swoich potrzebach? – Asertywność i samoregulacja dla młodzieży z ASD
3️⃣ Jak słuchać i być wysłuchanym – sztuka rozmowy bez presji
👉 Jak słuchać i być wysłuchanym – Sztuka rozmowy bez presji
4️⃣ Jak mówić, żeby inni rozumieli – wyrażanie myśli i emocji
👉 Jak mówić, żeby inni rozumieli – wyrażanie myśli i emocji
5️⃣ Kiedy trudno mówić – alternatywne sposoby komunikacji (gesty, pisanie, grafika)
👉 Kiedy trudno mówić – alternatywne sposoby komunikacji (gesty, pisanie, grafika)
6️⃣ Jak rozmawiać o emocjach z dorosłymi – nauczycielem, rodzicem, terapeutą
👉 Jak rozmawiać o emocjach z dorosłymi – nauczycielem, rodzicem, terapeutą
7️⃣ Konflikty i nieporozumienia – jak znaleźć wspólny język?
👉 Konflikty i nieporozumienia – jak znaleźć wspólny język?
8️⃣ Jak komunikować się online – etykieta internetu i granice prywatności
👉 Jak komunikować się online – etykieta internetu i granice prywatności
Podsumowanie
🔹 Samoreprezentacja to umiejętność, której można i trzeba uczyć
🔹 Każdy uczeń ma prawo do własnego głosu
🔹 Spokojne mówienie o potrzebach to forma odwagi
🔹 Karta „To chcę powiedzieć światu” daje uczniowi realne narzędzie
Mój głos ma znaczenie. Nawet jeśli brzmi inaczej.
🔓 Subskrybuj
📌 Subskrypcja 6 zł – dostęp do wybranych materiałów, artykułów i inspiracji dla nauczycieli, terapeutów i rodziców.
🌟 Subskrypcja PREMIUM 10 zł – rozbudowane arkusze i scenariusze zajęć.
📚 Zajrzyj do eBooków, Pakietów lekcyjnych, scenariuszy zajęć rewalidacyjnych, terapeutycznych, Arkuszy i innych narzędzi (w zakładkach w górnej części strony) na autyzmwszkole.com
👇 Przeczytaj:
autyzmwszkole.com 