Indywidualny program wspomagania rozwoju dla dziecka ze spektrum autyzmu powinien być dostosowany do konkretnych potrzeb i umiejętności. Poniżej przedstawiam ogólny przykład takiego programu, który można dostosować do indywidualnych potrzeb dziecka i jego rodziny. Przed rozpoczęciem programu zawsze zaleca się konsultację z lekarzem, psychologiem lub terapeutą specjalizującym się w autyzmie, aby dostosować go do konkretnych okoliczności.

Cele programu:

1. Komunikacja i język: a. Udoskonalanie umiejętności werbalnej komunikacji lub komunikacji alternatywnej (np. AAC). b. Rozwijanie umiejętności rozumienia i używania gestów, mimiki twarzy i innych nie-werbalnych środków komunikacji. c. Rozszerzanie słownictwa i zdolności do wyrażania uczuć i potrzeb.
2. Socjalizacja i interakcje społeczne: a. Uczestnictwo w zajęciach grupowych z dziećmi rówieśnikami w kontroli i stymulowaniu zdolności do nawiązywania kontaktów społecznych. b. Rozwijanie umiejętności rozumienia i interpretowania emocji u innych. c. Udoskonalanie umiejętności rozwiązywania konfliktów i nawiązywania przyjaźni.
3. Zachowanie i samoregulacja: a. Uczenie strategii radzenia sobie z lękami i trudnościami sensorycznymi. b. Rozwijanie umiejętności określania i wyrażania własnych potrzeb i emocji. c. Pracowanie nad umiejętnościami samokontroli i przewidywania konsekwencji własnych działań.
4. Edukacja: a. Dostosowanie programu nauczania do indywidualnych zainteresowań i poziomu umiejętności dziecka. b. Wspieranie uczenia się poprzez metody wizualne i konkretne, np. użycie plansz, grafik, i narzędzi sensorycznych. c. Udoskonalanie zdolności rozwiązywania problemów i podejmowania decyzji.
5. Nauka samodzielności: a. Uczenie codziennych umiejętności, takich jak samoobsługa, utrzymanie porządku, i organizacja czasu. b. Stopniowe wprowadzanie odpowiedzialności i niezależności w zależności od wieku i gotowości dziecka.
6. Terapia sensoryczna: a. Dostosowanie programu do indywidualnych potrzeb sensorycznych dziecka, np. terapia dotykiem, zapachem, dźwiękiem. b. Udoskonalanie umiejętności adaptacji do różnych bodźców sensorycznych.
7. Wsparcie rodziny: a. Udzielanie rodzicom informacji i umiejętności potrzebnych do wspierania rozwoju dziecka w domu. b. Organizacja regularnych spotkań rodziców z terapeutą, aby omówić postępy i dostosować program.

Pamiętaj, że indywidualny program wspomagania rozwoju dziecka ze spektrum autyzmu powinien być dynamiczny i elastyczny, dostosowywany na bieżąco do zmieniających się potrzeb i postępów dziecka. Ważne jest także, aby program był realizowany w środowisku, które jest dla dziecka komfortowe i stymulujące. Praca z dzieckiem ze spektrum autyzmu wymaga cierpliwości, empatii i zaangażowania ze strony rodziny i terapeutów.

Uwzględniając potrzeby dziecka ze spektrum autyzmu oraz opinii, można stworzyć przykładowy Indywidualny Program Wczesnego Wspomagania Rozwoju dla dziecka z ASD w niepublicznym punkcie przedszkolnym. Poniżej przedstawiam przykład takiego programu:

Indywidualny Program Wczesnego Wspomagania Rozwoju dla Dziecka ze Spektrum Autyzmu

Imię i nazwisko dziecka: [Imię i nazwisko dziecka]

Data urodzenia: [Data urodzenia dziecka]

Opinia o potrzebie wczesnego wspomagania rozwoju dziecka: [Numer opinii oraz data wydania]

Cel programu: Zapewnienie wsparcia rozwoju dziecka ze spektrum autyzmu w obszarach komunikacji, umiejętności społecznych, zdolności samodzielności oraz adaptacji do środowiska.

Obszar 1: Komunikacja i Język

• Cele:
  • Udoskonalenie umiejętności komunikacji werbalnej lub alternatywnej (AAC).
  • Rozwijanie zdolności rozumienia i używania gestów, mimiki twarzy i innych środków komunikacji.
  • Rozszerzanie słownictwa i umiejętności wyrażania uczuć i potrzeb.
• Działania:
  • Indywidualne sesje terapeutyczne z logopedą.
  • Używanie tablicy komunikacyjnej (jeśli konieczne).
  • Codzienna praktyka komunikacji w różnych sytuacjach.

Rozwijanie zdolności rozumienia i używania gestów, mimiki twarzy i innych środków komunikacji.

Rozwijanie zdolności rozumienia i używania gestów, mimiki twarzy i innych środków komunikacji jest kluczowym elementem programu wspomagania rozwoju dziecka ze spektrum autyzmu. Oto przykładowe ćwiczenia:

1. Ćwiczenia z lustrem:
   • Postaw przed dzieckiem lustro i zachęcaj je do obserwacji swojej mimiki twarzy.
   • Popytaj dziecko, aby naśladowało różne wyrażenia twarzy, takie jak uśmiech, zdziwienie, smutek, złość itp.
2. Zabawy z emotikonami:
   • Wykorzystaj obrazki emotikonów, aby pomóc dziecku zrozumieć, jakie emocje są związane z danymi wyrażeniami.
   • Proś dziecko o wybieranie emotikonów odpowiadających jego własnym uczuciom.
3. Ćwiczenia z komunikacją niewerbalną:
   • Prowadź zabawy, które angażują komunikację niewerbalną, takie jak „Gra w dżentelmena*”, w której dziecko może ćwiczyć gesty i wyrażanie siebie bez słów.
4. Historie obrazkowe:
   • Stwórzcie razem historię, używając obrazków lub kart z wyrazami emocji.
   • Dziecko może opowiadać historię, używając gestów i mimiki twarzy.
5. Gry z wskazywaniem:
   • Pokazuj różne przedmioty i zachęcaj dziecko do wskazywania lub pokazywania, co chce, używając gestów.
   • Naucz dziecko używania wskazywania jako środka komunikacji.
6. Gry w symulację sytuacji społecznych:
   • Udawanie różnych sytuacji społecznych, takich jak rozmowa telefoniczna czy wizyta u lekarza.
   • Dziecko może ćwiczyć używanie gestów i mimiki twarzy, aby wyrazić swoje potrzeby lub uczucia w tych sytuacjach.
7. Zestaw kart komunikacyjnych:
   • Stwórzcie zestaw kart z podstawowymi gestami i wyrazami twarzy.
   • Pomóż dziecku korzystać z tych kart do wyrażania swoich myśli i uczuć.
8. Zabawy teatralne:
   • Zachęcaj dziecko do udziału w prostych scenkach lub zabawach teatralnych, w których musi używać gestów i mimiki twarzy, aby wyrazić swoje role i emocje.
9. Ćwiczenia z partnerem:
   • Pracujcie z partnerem lub terapeutą nad rozumieniem gestów i mimiki twarzy innych osób.
   • Naucz dziecko, jak interpretować gesty innych i jak na nie reagować.
10. Używanie komunikatorów AAC:
    • Jeśli dziecko ma trudności z werbalną komunikacją, można wprowadzić komunikatory alternatywne i wspomagane, takie jak tablice komunikacyjne lub aplikacje na tablet.
    • Pomóż dziecku nauczyć się używać tych narzędzi do wyrażania swoich potrzeb i emocji.

„Gra w dżentelmena”

„Gra w dżentelmena” to prosta i zabawna gra, która polega na używaniu dobrych manier i zachowania się w sposób uprzejmy w towarzystwie innych graczy. Oto reguły tej gry:

Liczba graczy: Gra może być rozgrywana przez dowolną liczbę uczestników.

Cel gry: Celem gry w dżentelmena jest zachowanie się w sposób uprzejmy, kulturalny i taktowny w trakcie interakcji z innymi graczami.

Przygotowanie:

1. Zebrać grupę graczy.
2. Ustalić, kto rozpocznie grę jako „dżentelmen” (gracz rozpoczynający).

Zasady gry:

1. Dżentelmen (gracz rozpoczynający) inicjuje grę, wykonując gest dżentelmeński, na przykład uśmiechając się lub kłaniając się lekko.
2. Następnie inny gracz musi odpowiedzieć na ten gest również gestem dżentelmeńskim. Mogą to być różne gesty, takie jak uśmiech, kłanianie się, podziękowanie itp.
3. Gracze kontynuują wymianę gestów dżentelmeńskich wokół kręgu lub w określonym porządku.
4. Jeśli gracz nie odpowie na gest dżentelmeński w ciągu kilku sekund lub poda odpowiedzi w sposób nieuprzejmy, przegrywa i wypada z gry.
5. Gra toczy się dalej, a ostatni pozostający gracz zostaje zwycięzcą lub „ostatnim dżentelmenem”.

Dodatkowe wskazówki:

• Zachowuj się uprzejmie i taktownie w trakcie gry, unikaj dowcipów lub zachowań obraźliwych.
• Możesz dostosować reguły gry, dodając własne gesty lub zmieniając ich kolejność.
• Gra w dżentelmena może być używana jako narzędzie do nauki dobrych manier i kultury osobistej, szczególnie dla dzieci.

Gra w dżentelmena to zabawna i edukacyjna rozrywka, która promuje uprzednie zachowanie się wobec innych i uczy graczy szacunku wobec siebie nawzajem.

Ważne jest, aby ćwiczenia były dostosowane do indywidualnych umiejętności i potrzeb dziecka. Regularna praktyka i cierpliwość w budowaniu zdolności do rozumienia i używania gestów oraz mimiki twarzy mogą znacząco pomóc dziecku ze spektrum autyzmu w komunikacji i nawiązywaniu kontaktów społecznych. Terapeuci i specjaliści mogą również wspierać w procesie nauki komunikacji niewerbalnej.

Rozszerzanie słownictwa i umiejętności wyrażania uczuć i potrzeb

Rozszerzanie słownictwa i umiejętności wyrażania uczuć i potrzeb dla dziecka ze spektrum autyzmu może być realizowane za pomocą różnorodnych ćwiczeń i działań, które dostosowują się do indywidualnych potrzeb i umiejętności dziecka. Poniżej znajdują się przykładowe ćwiczenia:

1. Gry słowne:
   • Zagadki słowne: Zadawaj dziecku zagadki i zachęcaj je do udzielania odpowiedzi.
   • Gra w zgadywanie słów: Opisuj przedmioty lub sytuacje, a dziecko próbuje odgadnąć, o co chodzi.
2. Słownictwo tematyczne:
   • Wybierz konkretny temat (np. zwierzęta, jedzenie, kolory) i razem z dzieckiem przeglądajcie książki, obrazy lub karty obrazkowe związane z tym tematem.
   • Stwórzcie wizualną tablicę tematyczną, na której umieścicie obrazy i etykiety związane z wybranym tematem.
3. Historie obrazkowe:
   • Stwórzcie prostą historię przy użyciu obrazków lub rysunków.
   • Poproś dziecko, aby opowiedziało historię, wykorzystując słownictwo i wyrażając swoje emocje.
4. Komunikacja niewerbalna:
   • Wykorzystaj karty z wyrazami emocji (szczęśliwy, smutny, zły, zaskoczony itp.) i pomóż dziecku rozpoznawać te emocje na twarzach innych ludzi oraz wyrażać swoje własne uczucia.
5. Gra w role:
   • Udawanie sytuacji społecznych, takich jak wizyta u lekarza, zakupy w sklepie lub pójście do przedszkola. Dziecko może ćwiczyć wyrażanie swoich potrzeb i uczuć w tych kontekstach.
6. Zachęcanie do pytań:
   • Zachęcaj dziecko do zadawania pytań, na przykład: „Co to jest?” lub „Dlaczego to się stało?”
   • Odpowiadaj na te pytania, pomagając dziecku zrozumieć, jak działa proces komunikacji.
7. Komunikacja werbalna i niewerbalna:
   • Ćwicz różne formy komunikacji, takie jak mówienie, używanie gestów, pokazywanie obrazków czy wskazywanie przedmiotów.
   • Pomagaj dziecku rozumieć, że komunikacja może przyjmować różne formy.
8. Słownik obrazkowy:
   • Stwórzcie wspólnie słownik obrazkowy, w którym umieścicie obrazy i etykiety przedmiotów i uczuć. Dziecko może do niego wracać, aby poszerzać swoje słownictwo.
9. Opisywanie codziennych czynności:
   • W trakcie wykonywania codziennych czynności, takich jak gotowanie, mycie zębów czy ubieranie się, opisujcie je wspólnie. Dziecko może uczyć się nowych słów i wyrażeń.
10. Książki i audiobooki:
    • Czytajcie razem różne książki, słuchajcie audiobooków i rozmawiajcie na temat historii oraz postaci.
    • Omawiajcie, jakie emocje towarzyszą bohaterom i jakie słowa można użyć, aby je wyrazić.

Warto pamiętać, że każde dziecko ma indywidualne potrzeby i tempo rozwoju, dlatego istotne jest dostosowywanie ćwiczeń do jego zdolności i zainteresowań. Regularna praktyka i cierpliwość są kluczowe dla wspierania dziecka ze spektrum autyzmu w rozwijaniu umiejętności komunikacyjnych. Dodatkowo, wsparcie terapeutów i nauczycieli specjalistów może być niezwykle pomocne w tym procesie.

Obszar 2: Socjalizacja i Interakcje Społeczne

• Cele:
  • Uczenie nawiązywania kontaktów społecznych.
  • Rozwijanie zdolności do rozumienia i interpretowania emocji innych.
  • Udoskonalanie umiejętności rozwiązywania konfliktów i nawiązywania przyjaźni.
• Działania:
  • Udział w grupowych zajęciach edukacyjnych i zabawowych z rówieśnikami.
  • Praca nad identyfikacją emocji w obrazach i sytuacjach.
  • Sesje terapeutyczne z psychologiem.

Obszar 3: Zachowanie i Samoregulacja

• Cele:
  • Uczenie strategii radzenia sobie z lękami i trudnościami sensorycznymi.
  • Rozwijanie umiejętności określania i wyrażania własnych potrzeb i emocji.
  • Praca nad umiejętnościami samokontroli.
• Działania:
  • Sesje terapeutyczne z terapeutą behawioralnym.
  • Korzystanie z narzędzi sensorycznych.
  • Uczenie technik relaksacyjnych.

Obszar 4: Edukacja

• Cele:
  • Dostosowanie programu nauczania do zainteresowań i umiejętności dziecka.
  • Wykorzystanie metod wizualnych i konkretnych.
  • Udoskonalanie zdolności rozwiązywania problemów.
• Działania:
  • Indywidualne zajęcia edukacyjne z nauczycielem.
  • Wykorzystanie narzędzi wizualnych i plansz.
  • Praca nad umiejętnościami matematycznymi i językowymi.

Obszar 5: Zdolności Samodzielności

• Cele:
  • Uczenie codziennych umiejętności życiowych.
  • Stopniowe wprowadzanie odpowiedzialności i niezależności.
• Działania:
  • Zajęcia praktyczne związane z samoobsługą.
  • Ćwiczenia organizacyjne i planowanie czasu.
  • Wsparcie rodziny w integrowaniu umiejętności samodzielności w życiu codziennym.

Obszar 6: Terapia Sensoryczna

• Cele:
  • Dostosowanie terapii sensorycznej do potrzeb sensorycznych dziecka.
  • Rozwijanie umiejętności adaptacji do różnych bodźców sensorycznych.
• Działania:
  • Sesje terapeutyczne z terapeutą sensorycznym.
  • Używanie narzędzi sensorycznych do eksploracji i regulacji zmysłów.

Obszar 7: Wsparcie Rodziny

• Cele:
  • Udzielanie rodzicom informacji i umiejętności potrzebnych do wspierania rozwoju dziecka w domu.
  • Organizacja regularnych spotkań rodziców z terapeutami.
• Działania:
  • Szkolenia dla rodziców w zakresie pracy z dzieckiem w domu.
  • Spotkania konsultacyjne z terapeutami w celu omówienia postępów i dostosowania programu.

Ten Indywidualny Program Wczesnego Wspomagania Rozwoju powinien być regularnie monitorowany i dostosowywany w miarę postępów dziecka. Wsparcie rodziny i współpraca z różnymi specjalistami są kluczowe dla sukcesu programu.

Opracowanie: Sylwia Merchut (Iwan)