Scenariusz zajęć rewalidacyjnych dla przedszkola
🌿
Mowa nie rodzi się ze słów.
Mowa rodzi się z relacji.
Dziecko zaczyna mówić nie wtedy, gdy je uczymy,
ale wtedy, gdy czuje, że jest widziane, przyjęte i ważne.
Wstęp naukowy
Rozwój komunikacji jest procesem złożonym i wielowarstwowym. Nie polega wyłącznie na nauce słów, ale na stopniowym kształtowaniu się zdolności do współdziałania, dzielenia uwagi, regulacji emocji i tworzenia więzi. To, w jaki sposób dziecko zaczyna „być w relacji” z drugim człowiekiem, ma bezpośredni wpływ na to, czy i jak rozwinie się jego język.
Czym właściwie jest kognitywistyka rozwoju?
Kognitywistyka rozwoju to dziedzina nauki zajmująca się tym, jak rozwija się umysł dziecka: jak uczy się ono myśleć, rozpoznawać emocje, budować relacje, rozumieć świat i komunikować się.
Łączy w sobie:
- psychologię rozwojową (jak zmieniają się zachowania i myślenie dziecka),
- neurobiologię (jak dojrzewają sieci neuronowe),
- językoznawstwo (jak kształtuje się język),
- filozofię umysłu (co to znaczy „rozumieć” i „świadomie reagować”),
- oraz socjologię i teorię relacji (jak środowisko wpływa na rozwój).
W kognitywistyce rozwoju najważniejsza jest relacja.
Dziecko nie rozwija się „w oderwaniu”.
Umysł dojrzewa w kontakcie z drugim człowiekiem.
Dlaczego dotyk, spojrzenie i wspólne działanie poprzedzają mowę?
Badania neuroobrazowe (fMRI, EEG hyperscanning) pokazują, że mózg dziecka synchronizuje się z mózgiem dorosłego podczas wspólnej zabawy, kołysania, turlania piłki, patrzenia na siebie nawzajem.
To stan określany jako neuronalna ko-regulacja.
To wtedy:
- zmniejsza się pobudzenie układu nerwowego,
- rośnie poczucie bezpieczeństwa,
- a ośrodki odpowiedzialne za język „włączają się”.
Dlatego dziecko zaczyna mówić dopiero wtedy, gdy czuje, że jest widziane, słyszalne i przyjęte.
Patricia Kuhl (University of Washington) nazywa to „social gating”:
Mózg uczy się języka tylko w obecności żywego człowieka w relacji.
Nie „z ekranu”.
Nie „na polecenie”.
Ale w rytmie JA ↔ TY.
👉 Przeczytaj:
Dlaczego to tak ważne w pracy z dzieckiem z autyzmem?
U wielu dzieci w spektrum autyzmu rozwój komunikacji jest odmienny, ponieważ ich mózg:
- inaczej filtruje bodźce,
- inaczej przetwarza intencje społeczne,
- może doświadczać nadwrażliwości lub niewystarczającej reaktywności sensorycznej.
To nie jest brak chęci kontaktu.
To różnica w rozwoju układu nerwowego.
Dziecko może chcieć się komunikować, ale nie wiedzieć jak:
- gdzie skierować wzrok,
- kiedy „jest moja kolej”,
- jak „podtrzymać dialog” bez słów.
Dlatego komunikacja u dziecka z ASD zaczyna się od ciała, ruchu i wspólnego działania, a nie od słów.
Nie uczymy mowy „mówiąc do dziecka”.
Uczymy mowy „będąc z dzieckiem”.
To jest fundament, na którym opiera się cały scenariusz zajęć:
Kognitywistyka rozwoju a komunikacja dzieci z ASD
Kognitywistyka rozwoju podkreśla, że mowa i komunikacja nie rozwijają się w próżni, lecz w ścisłej relacji z dorosłym. Mózg dziecka uczy się reagowania, nazywania i współdziałania wtedy, gdy doświadcza naprzemienności (JA → TY → JA) oraz emocjonalnej synchronizacji.
Badania nad rozwojem mózgu (m.in. Mark H. Johnson, Michelle de Haan, Patricia Kuhl) wskazują, że:
- rozwój komunikacji zaczyna się od spojrzenia, gestów, wspólnego pola uwagi,
- zmysły (dotyk, propriocepcja, ruch) przygotowują układ nerwowy do przetwarzania bodźców i nauki języka,
- dziecko nie powtarza słów dlatego, że mu je powiemy, lecz dlatego, że coś z nami dzieje się wspólnie, jest „razem”.
Dlatego w pracy z dzieckiem ze spektrum autyzmu najpierw budujemy relację, kontakt i poczucie bezpieczeństwa, a dopiero potem wprowadzamy elementy komunikacji językowej, symbolicznej lub alternatywnej (PECS, AAC, gesty, piktogramy).
Cele zajęć
Cel główny:
Wspieranie komunikacji poprzez relację, naprzemienność i doświadczenia sensoryczno-ruchowe.
Cele szczegółowe:
- rozwijanie wspólnego pola uwagi (spojrzenie → gest → działanie)
- wspieranie inicjowania kontaktu i komunikatów (gest, dźwięk, sygnał)
- regulacja napięcia i pobudzenia układu nerwowego
- kształtowanie poczucia „JA + TY = RAZEM”
Kompetencje rozwijane:
- komunikacja i umiejętności społeczne
- regulacja emocji
- planowanie ruchu i koordynacja
- rozumienie konsekwencji działania
Materiały
- duża miękka piłka
- mała piłka lub sensoryczna piłeczka
- bączek / wiatraczek / bańki mydlane
- mata lub dywan
- spokojna muzyka w tle (opcjonalnie)
👉 Przeczytaj:
Przebieg zajęć
1. Regulacja i przygotowanie układu nerwowego (3–5 min)
Celem jest wyciszenie, „uziemienie” i przygotowanie mózgu do współpracy.
Propozycje:
- dociski dłoni: „moja dłoń – Twoja dłoń – razem naciskamy”
- powolne turlanie piłki po plecach
- „ciężka robota”: ciągnięcie liny, przenoszenie pluszowych klocków
Terapeuta mówi spokojnie, wolno:
„Razem… powoli… czujemy… oddychamy…”
Dlaczego?
Dotyk + propriocepcja regulują pobudzenie, co włącza mózg do pracy komunikacyjnej.
2. Naprzemienność „Ja i Ty” – współdziałanie (5–7 min)
To główna część wspierająca komunikację niewerbalną.
Ćwiczenie: Turlanie piłki
- Dziecko siedzi naprzeciw prowadzącego.
- Dorosły toczy piłkę tylko wtedy, gdy dziecko spojrzy / wskaże / wyciągnie rękę.
- Czekamy cierpliwie. Zero pośpiechu.
Terapeuta:
„Widzę Twoje oczy… super, teraz piłka wraca do Ciebie.”
Dlaczego?
Uczymy inicjowania kontaktu i naprzemiennego dialogu.
3. Komunikacja niewerbalna → sygnał → dźwięk (5–10 min)
Ćwiczenie: „Proszę o bączek / wiatraczek / bańki”
- Dorosły trzyma atrakcyjny przedmiot.
- Nie podaje od razu.
- Czeka na jakikolwiek sygnał dziecka:
- spojrzenie
- dotknięcie ręki
- gest
- dźwięk (np. „mmm”, „da”, „ba”)
Każdy sygnał = jest komunikacją.
Nie wymagamy pełnych słów.
Reakcja prowadzącego:
„Dziękuję, widzę Twój sygnał. Działamy razem.”
Dlaczego?
Dziecko uczy się, że komunikacja zmienia świat → prowadzi do działania.
Piktogramy do tego scenariusza
4. Zakończenie i wyciszenie (2–3 min)
- siad skrzyżny
- dłonie na klatce piersiowej lub na kolanach
- wspólne 3 spokojne oddechy
Terapeuta:
„Dziękuję za wspólny czas. Byliśmy razem. To było miłe.”
👉 Przeczytaj:
Wskazówki dla nauczyciela / terapeuty
- Nie poprawiamy dziecka, tylko odpowiadamy na jego sygnały.
- Nie wymuszamy kontaktu wzrokowego – dajemy powód, by się pojawił.
- Jeśli dziecko odchodzi → pozwalamy, ale zapraszamy ponownie spokojnym gestem.
- Każde, nawet minimalne „zainicjowanie kontaktu” → jest wielkim sukcesem.
📌 Powiązane artykuły
- Jak powiedzieć to spokojnie – scenariusz zajęć TUS dla młodzieży ze spektrum autyzmu
- Dlaczego komunikacja niewerbalna (mowa ciała) ma tak duże znaczenie w ASD?
- Twórczość jako narzędzie komunikacji dla osób w spektrum autyzmu
- Jak mówić o swoich potrzebach? – Asertywność i samoregulacja dla młodzieży z ASD
- Poznaj swoje schronienia
Najczęstsze pytania
Czy zajęcia bez mówienia rozwijają mowę?
Tak. Mowa wyrasta z relacji i wspólnego działania, nie z powtarzania słów.
Co zrobić, jeśli dziecko nie patrzy?
Nie zmuszać. Tworzyć aktywności, które zachęcają do spojrzenia (np. zatrzymanie akcji).
Czy można używać PECS razem z tym scenariuszem?
Tak — można wprowadzić piktogram „chcę” jako sygnał inicjowania.
✅ Dołącz do nas i zyskaj więcej!
🔓 Subskrybuj
📌 Subskrypcja 6 zł – dostęp do wybranych materiałów, artykułów i inspiracji dla nauczycieli, terapeutów i rodziców.
🌟 Subskrypcja PREMIUM 10 zł – rozbudowane arkusze i scenariusze zajęć.
📚 Zajrzyj do eBooków, Pakietów lekcyjnych, scenariuszy zajęć rewalidacyjnych, terapeutycznych, Arkuszy i innych narzędzi (w zakładkach w górnej części strony) na autyzmwszkole.com
👉 Przeczytaj:
autyzmwszkole.com 