Osoby z podwójną diagnozą, obejmującą spektrum autyzmu (ASD) i zespół nadpobudliwości psychoruchowej (ADHD), stoją przed unikalnymi wyzwaniami, zarówno w sferze społecznej, jak i edukacyjnej. W tym artykule przyjrzymy się, jakie są te wyzwania, a także jak współistnienie tych dwóch diagnoz wpływa na codzienne życie i rozwój jednostki.

Interakcje Społeczne i komunikacja:
Osoby z ASD i ADHD jednocześnie mogą napotykać trudności w interakcjach społecznych i komunikacji. ASD wpływa na zdolność nawiązywania relacji i zrozumienie niewerbalnych sygnałów społecznych, podczas gdy ADHD może sprawiać, że utrzymanie uwagi i kontrola impulsów staje się wyzwaniem. Integracja tych dwóch aspektów może wymagać specjalistycznego wsparcia w rozwijaniu umiejętności społecznych.

Edukacja i umiejętności kognitywne:
W kontekście edukacyjnym osoby z podwójną diagnozą często potrzebują spersonalizowanego podejścia do nauki. Trudności w koncentracji, organizacji i regulacji emocji mogą wpływać na efektywność procesu edukacyjnego. Wprowadzenie modyfikacji programu nauczania, stosowanie różnorodnych metod dydaktycznych oraz indywidualne podejście do potrzeb ucznia są kluczowe dla sukcesu edukacyjnego.

Zarządzanie Impulsywnością:
ADHD często wiąże się z impulsywnością, natomiast osoby z ASD mogą doświadczać trudności z rozumieniem społecznych norm i oczekiwań. Połączenie tych dwóch aspektów może prowadzić do nietypowych reakcji społecznych. Programy terapeutyczne, które skupiają się na rozwoju umiejętności samoregulacji emocjonalnej i społecznej, mogą przynosić znaczne korzyści.

Wsparcie rodzinne i społeczne:
Rodziny osób z podwójną diagnozą często potrzebują dodatkowego wsparcia. Edukacja rodziców na temat obu diagnoz, dostęp do specjalistycznych poradni, a także wspólnota wsparcia dla rodzin z podobnymi doświadczeniami mogą pomóc w radzeniu sobie z wyzwaniami i dzieleniu się skutecznymi strategiami.

Specyficzne cechy

Dysforia wrażliwa na odrzucenie

„RSD to określenie z obszaru ADHD, które oznacza skrajną wrażliwość na odrzucenie. Osoby doświadczające RSD porównują odczucia związane z krytyką lub odrzuceniem do nieznośnego bólu. Nie jest to określenie medyczne, aczkolwiek niektórzy lekarze uważają, że termin RSD pomaga opisywać i wyjaśniać zaburzenia regulacji emocji osób z ADHD.

Funkcje wykonawcze

Funkcje wykonawcze pozwalają nam poprzedzać działanie myśleniem, wyobrażać sobie różne scenariusze, opierać się pokusom i utrzymywać koncentrację. ADHD wpływa na te funkcje i być może dlatego właśnie masz trudności z zapamiętaniem numeru telefonu, koncentracją albo nieprzerywaniem wypowiedzi innych osób. Ten rodzaj dysfunkcji wykonawczej może wpływać na twoje życie zawodowe i osobiste, ale kompetencje te można rozwijać poprzez różnego rodzaju ćwiczenia i aktywności, na przykład gry pamięciowe czy grę na instrumentach muzycznych.

Hiperkoncentracja

Hiperkoncentracja to określenie stanu wysokiej koncentracji; to poczucie, jakby było się w bańce. Będąc w niej, można stracić poczucie czasu, przestać zauważać ludzi wokół, a nawet ignorować własne potrzeby: nie pić, nie jeść i nie chodzić do łazienki. Nie trzeba też dodawać, że kiedy się tę bańkę w końcu opuści, można odczuwać ogromne wyczerpanie, głód i dyskomfort.

Maskowanie

Maskowanie oznacza ukrywanie pewnych cech, aby wpisać się w „normalność”. Osoby z ADHD różnią się w swej skłonności do ukrywania typowych dla tego zespołu zachowań. Niektóre są w tym tak dobre (świadomie lub nie), że otrzymują inne niż ADHD diagnozy lub po prostu pozostają niezdiagnozowane. Dlatego w procesie badań pod kątem ADHD i samej już diagnozy należy wspomnieć diagnoście, że kamuflujesz niektóre swoje zachowania.”

Maskowanie w spektrum autyzmu, zwłaszcza u kobiet: Niewidoczna strona diagnozy

Maskowanie, czyli zdolność ukrywania charakterystycznych cech związanych z autyzmem, staje się coraz bardziej rozpoznawalnym aspektem wśród jednostek na spektrum, zwłaszcza u kobiet. Teraz przyjrzymy się zjawisku maskowania w kontekście spektrum autyzmu (ASD) oraz zwrócimy uwagę na to, dlaczego u kobiet może to być jeszcze bardziej subtelne i wymagające zrozumienia.

Maskowanie w kontekście spektrum autyzmu:
Maskowanie to proces, w którym osoby na spektrum autyzmu starają się ukryć lub tłumić pewne cechy autystyczne w celu dostosowania się do społecznych norm. Może to obejmować kontrolowanie bodźców społecznych, naśladowanie zachowań innych czy przemyślane dostosowywanie się do norm społecznych, choć może to być trudne czy męczące.

Maskowanie u kobiet:
U kobiet z ASD maskowanie często staje się jeszcze bardziej wymagające ze względu na społeczne oczekiwania dotyczące zachowań społecznych i roli społecznej. Kulturowe normy dotyczące kobiecości mogą nakładać presję na ukrywanie pewnych cech autystycznych, co sprawia, że diagnoza autyzmu u kobiet może być łatwo przeoczona.

Zjawisko „Kamaleonów społecznych”:
Niektóre kobiety na spektrum zdolne są do adaptacji społecznej w stopniu, który sprawia, że ich trudności ASD stają się niewidoczne dla otoczenia. Zjawisko to nazywane jest „kamaleonami społecznymi”. Mimo że maskowanie może pomagać w pełniejszym uczestnictwie społecznym, może również prowadzić do przemęczenia, lęku i utraty poczucia własnej tożsamości.

Wpływ na proces diagnostyczny:
Maskowanie może prowadzić do opóźnionej diagnozy u kobiet na spektrum autyzmu. Społeczne oczekiwania dotyczące zachowań kobiecych mogą wprowadzać diagnostykę w błąd, skupiając się na dostosowaniu społecznym, a nie na trudnościach związanych z autyzmem.

Wspieranie osób maskujących:
Zrozumienie maskowania jest kluczowe dla stworzenia bardziej dostosowanych strategii diagnostycznych i wsparcia. Edukacja społeczeństwa na temat różnorodności w spektrum autyzmu, zwłaszcza u kobiet, może pomóc w rozpoznawaniu i wspieraniu osób, które maskują swoje cechy autystyczne.

Nadmierna kompensacja

„Żyjąc z ADHD, rozwijamy nawyki i umiejętności, które pomagają nam kompensować niektóre z objawów. Na przykład spora grupa osób z ADHD ma trudności z postrzeganiem czasu, co powoduje częste spóźnianie się w życiu osobistym i zawodowym. Aby uniknąć tego typu wpadek, uczą się zawsze być przed czasem. Ten rodzaj kompensacji rodzi kolejne problemy. Starając się nieustannie antycypować problemy spowodowane cechami wynikającymi z ADHD (jak na przykład niemożność wysłania e-maila, jeśli nie przeczyta się go przynajmniej dziesięć razy), możesz zacząć doświadczać nieustannego niepokoju.

Nadmierne zwierzanie się

Z powodu impulsywności wiele osób z ADHD i ASD zdradza więcej szczegółów dotyczących ich prywatnego życia, niż początkowo zamierzało. Oczywiście jeśli chcesz, możesz to robić, ale przekazywania nadmiaru informacji można czasem żałować. Trudność w okiełznaniu własnej impulsywności, szczególnie w sytuacjach społecznych, może powodować również duży wstyd. Nie ma nic zabawnego w tym, że poniewczasie orientujesz się, że od piętnastu minut zanudzasz swojego szefa opowieścią o przydomkach swojego kota!

Niepokój

Dorośli z ADHD dwa i pół razy częściej doświadczają niepokoju niż dorośli bez diagnozy ADHD. Objawy ADHD oraz zespołu lęku uogólnionego takie jak: zniecierpliwienie, zamartwianie się czy trudności z koncentracją łatwo można ze sobą pomylić, a zdarza się to nawet lekarzom. Czy nieustannie się martwisz, ponieważ cierpisz na zespół lęku uogólnionego, czy raczej lęk jest konsekwencją objawów ADHD? Jeśli masz choćby najmniejszą wątpliwość, to dobrym pomysłem jest konsultacja u specjalisty i poddanie się szczegółowemu badaniu.

Odpływanie myślami

Odpływanie myślami to poczucie braku świadomości tego, co dzieje się wokół ciebie, kiedy uczestniczysz w rozmowie. Od czasu do czasu każdemu się to zdarza, ale w przypadku osób z ADHD może mieć to miejsce kilkukrotnie w ciągu dnia. Tłumaczenie innym, że nie usłyszało się tego, co mówili przez ostatnie dwie minuty, może niekiedy przysparzać sporo trudności.

Pamięć robocza

Pamięć robocza to umiejętność poznawcza, która pozwala na czasowe utrzymywanie informacji w mózgu, takich jak to, co chcesz powiedzieć w trakcie rozmowy, albo gdzie stoi twój samochód. U wielu osób z ADHD pamięć robocza jest po prostu słabsza albo mniej rozwinięta. Sytuacje, w których nie możesz polegać na swoim mózgu i przypomnieć sobie konkretnej informacji albo skupić się na tym, co aktualnie robisz, są niezwykle frustrujące.

Paraliż analityczny

ADHD wpływa na twoją zdolność do szybkiego podejmowania decyzji. Dzieje się tak dlatego, że podejmowanie decyzji, nawet tych małych (jak na przykład co zjeść na obiad), jest złożoną czynnością, która wymaga różnych umiejętności. Aby podjąć decyzję, trzeba rozważyć różne opcje, zapamiętać je, a potem porównać. Jeśli do tego dołoży się presję czasu, nietrudno wyobrazić sobie, że łatwo „utknąć” w poczuciu, że podjęcie decyzji jest niemalże niemożliwe. I dlatego właśnie człowiek czasem na obiad je masło orzechowe prosto ze słoika.

Życie z podwójną diagnozą ASD i ADHD stawia przed jednostką i jej otoczeniem szereg wyzwań. Jednak zrozumienie i odpowiednie wsparcie ze strony społeczeństwa, szkół i rodzin mogą znacznie poprawić jakość życia tych osób. Dążenie do spersonalizowanego podejścia w edukacji, terapii i wsparciu społecznym może pomóc w rozwijaniu pełnego potencjału każdej jednostki, pomimo obecności obu diagnoz.

Więcej w temacie ASD i ADHD w doskonałej książce Dominiki Musiałowskiej: Mam ADHD, autyzm i całe spektrum możliwości! , dla wciąż poszukujących odpowiedzi, gorąco polecam.

źródło: Alice Gendron, Mini ADHD Coach. Jak wreszcie zrozumieć siebie?… 2023: