Autyzm w szkole

Zespół nadpobudliwości psychoruchowej (ADHD) jest schorzeniem współwystępującym w autyźmie nierzadko mylonym z objawami zespołu Aspergera. I nie ma w tym nic dziwnego bo objawy są niemalże identyczne jak u dzieci ze zdiagnozowanym autyzmem/ASD nie sposób nie wspomnieć o zaburzeniach integracji sensorycznej.

Czym jest?

ADHD to schorzenie, które często dizgnozuje się u przedszkolaków i dzieci rozpoczynających edukację szkolną. Malcy ci mają trudności z koncentracją i kontrolowaniem swoich zachowań. Głównymi objawami ADHD są: brak uwagi, nadaktywność i impulsywność. Jako, że u wielu dzieci stwierdza się pewien stopień takich zachowań, konieczne jest przeprowadzenie, dokładnego specjalistycznego badania. Obecnie wyróżnia się trzy schematy zachowania wskazujące na obecność ADHD – typ nadaktywny-impulsywny (bez wyraźnych kłopotów z koncentracją), typ nieuważny (bez wyraźnych kłopotów z nadaktywnością), czasem określany skrótem ADD, oraz typ łączony (przejawiający oba rodzaje objawów) (Emmons, Anderson, 2007).

Kilka objawów:

• uczucie niepokoju, częste nerwowe ruchy dłońmi lub stopami, wiercenie się na krześle
• bieganie, wspinanie się lub opuszczanie miejsca, gdy wymagany jest spokój
• problemy z czekaniem na swoją kolej, np. w sklepowej kolejce
• wyrzucanie z siebie odpowiedzi przed wysłuchaniem pytania do końca

Oto kilka objawów zaburzeń koncentracji:

• częste i łatwe uleganie rozproszeniu przez nieistotne widoki i dźwięki
• problemy z wykonywaniem poleceń, gubienie przedmiotów osobistych, zapominanie o elementach niezbędnych do wykonania danego zadania
• trudności z koncentrowaniem się na szczegółach, pomyłki spowodowane nieuwagą
• przerywanie nieukończonych czynności

Z doświadczenia wiemy, że wiele dzieci z ADHD, „doświadcza zaburzeń natury sensorycznej wpływających na ich poziom koncentracji i zdolność przyswajania informacji. Uważamy, że niezwykle ważne jest wzięcie pod uwagę możliwości występowania zaburzeń przetwarzania bodźców zmysłowych podczas ustalania terapii dla dziecka dotkniętego ADHD” (Emmons, Anderson, 2007).

Dzieci z ADHD zazwyczaj potrafią bez końca grać w gry komputerowe. Tak długo, jak pozwala im się pozostawać przy najciekawszej czynności, wszystko jest w najlepszym porządku. Problem pojawia się, gdy malcy mają zwrócić uwagę na coś mniej fascynującego (np. mnożenie), jednocześnie ignorując coś bardziej zajmującego (np. ptaszki za oknem). To wymaga ograniczenia rozpraszających bodźców (Kutsher, Attwood, Wolff, 2007).

Podobne obserwacje doprowadziły dra Russella Braklleya i innych specjalistów do zdefiniowania ADHD jako problemu z blokowaniem bodźców, a nie trudności w koncentracji. Dzieci i dorośli z ADHD nie potrafią:

• blokować rozpraszających bodźców – deficyt uwagi
• blokować własnych myśli – impulsywność
• blokować własnych reakcji na rozpraszające bodźce lub myśli – nadpobudliwość

Za zdolność blokowania tych czynników odpowiadają płaty czołowe i przedczołowe płaty mózgu. Pozwalają one na powstrzymywanie powodzi bodźców zmysłowych, a także dają nam czas na rozważenie różnych opcji przed podjęciem działania. W odróżnieniu do innych złożonych organizmów istoty ludzkie mają możliwość modulowania swoich reakcji. Jednak w przypadku ADHD płaty czołowe i przedczołowe nie funkcjonują w pełni, przez co centra blokowania bodźców nie wykonują swoich zadań, więc koncepcja „problemów blokowania bodźców” wyjaśnia klasyczne objawy tego zaburzenia (Kutscher, Attwood, Wolff, 2007).

Problemy z funkcjami wykonawczymi

Płaty czołowe i przedczołowe mózgu pełnią rolę podobną jak dyrektor w firmie. Analizują, skąd przyszliśmy, decydują, gdzie chcemy pójść, i planują, w jaki sposób mamy kontrolować swoje poczynania. Kiedyś nazywano to „mądrością” […]

Konkretne objawy ADHD i zaburzeń funkcji wykonawczych: (podobnie jak w autyzmie)

• Brak zdolności przewidywania – „Tomku, nigdy nie dostaniesz się na dobre studia, jeśli będziesz tylko gapił się w okno. Czy nie uważasz, że powinieneś już zacząć pisać wypracowanie? Dlaczego mi nie powiedziałeś, że na jutro potrzebujesz koszulki? …
• Palenie przed sobą mostów! – „Tomku, cały dzień na mnie krzyczysz, a teraz chcesz, żebym cię odwiozła na karate? Wielu ludzi pali za sobą mosty. Nie jest to dobra taktyka, ale niestety często spotykana. Jednak osobom z zaburzeniami funkcji wykonawczych zdarza się palenie mostów, o których istnieniu jeszcze nie wiedzą.
• Trudności z uczeniem się na własnych błędach – „Tomku ile razy mam cię karać za to samo? Niezależnie ile razy stawiam ci ‚0’, wciąż zachowujesz się w ten sam sposób”. Nie będąc w stanie blokować teraźniejszości, Tomek nie potrafi zastanowić się nad przeszłością.
• Życie na „łasce chwili” – „Tomka zawsze pochłania to, co mu się przydarza w danej chwili. Jest jak ćma pędząca do najjaśniejszego źródła światła”. Zachowania typowe dla ADHD mają sens, gdy sobie uświadomimy, że są oparte jedynie na chwili obecnej.
• Słaba organizacja – „Tomku czy nie pamiętasz, że masz jutro oddać wypracowanie?” Oraz: Przyjdź do mnie po lekcjach, a wpisze ci ocenę do zeszytu”. A także: „Czemu nie oddałeś pracy domowej? Przecież twoja mama do mnie dzwoniła i mówiła, że wszystko odrobiłeś. Czy na niczym ci nie zależy?
• Słabe poczucie czasu – „Tomku, co robiłeś całe popołudnie? Nie możesz spędzać dwóch godzin na jednym zadaniu! Nigdy nie zdążysz na trening!
• Czas płynie zbyt wolno – „Ten wykład nigdy się nie skończy!”.
• Słaba zdolność wykorzystania wewnętrznego dialogu w celu rozwiazywania problemów – „Tomku, co też ci przyszło do głowy? Czy ty w ogóle to przemyślałeś?”.
• Niska samoświadomość – Odpowiedź Tomka na powyższe pytanie zapewne będzie brzmiała: „Nie mam pojęcia. Chyba o tym nie myślałem”.
• Kłopoty z czytaniem sygnałów w kontaktach międzyludzkich – „Tomku, ale ty jesteś niedomyślny. Czy nie widzisz, że innym dzieciom to się nie podoba?”.
• Kłopoty z przyswajaniem i uogólnianiem zasad – „Tomku, czemu ciągle musze ci przypominać, że możesz sobie poczytać dopiero po odrobieniu pracy domowej?
• Nieregularna praca i zachowanie – „Tomku, skoro wczoraj ci się udało, to czemu dziś tak kiepsko ci idzie?”. Angażując 100% energii osoba z ADHD jest w stanie kontrolować zadanie, które większość z nas może wykonać przykładając się w 50%. Ale kto potrafi cały czas pracować na pełnych obrotach? Jest dokładnie tak jak w dowcipie: Dziecko z ADHD zrobi coś dobrze dwa razy i musi z tego powodu cierpieć do końca życia.
• Problemy z przechodzeniem od jednej czynności do drugiej – „Tomku czemu na mnie wrzeszczysz? Ja tylko wołam cię na obiad.”
• Okazjonalna nadmierna koncentracja – „Kiedy Tomek usiądzie przy komputerze, nie sposób go odciągnąć”.
• Niski próg frustracji – „Tomku dlaczego nie chcesz pozwolić, żebym ci w tym pomogła?”.
• Częste uczucie przytłoczenia – „Proszę, przestań! Aby naprawdę poczuć jak to jest być przytłoczonym ze wszystkich stron, posłuchaj ścieżki dźwiękowej imitującej wrażenia osoby dotkniętej ADHD, znajdującej się na stronie: wwwPediatricNeurology.com/sound.htm Nie wystarczy o tym przeczytać, warto samemu tego doświadczyć.

Niektóre objawy stają się wyraźniejsze u starszych dzieci oraz w środowisku domowym.

• Częste i szybkie wpadanie w gniew – „Tomku, czemu tak się złościsz na swoich kolegów? Czy zawsze wszystko musi być tak, jak ty tego chcesz?”.
• Odpychanie od siebie tych, których pomocy najbardziej się potrzebuje – „Mamo przestań sprawdzać moją pracę domową. Wyjdź stąd!”.
• Nadwrażliwość – „Mamo przecież wiesz, że nie lubię pączków z posypką! Nigdy nic dla mnie nie robisz! Nienawidzę cię!”. Osoby z ADHD odczuwają emocje z nadmierną intensywnością. Jednak ich reakcje są zgodne z tym, co czują. Tak więc kiedy następnym razem pomyślisz, że ktoś zbyt silnie reaguje, zdaj sobie sprawę z tego, że tak naprawdę on zbyt silnie odczuwa i zapewne jest teraz w bardzo kiepskim nastroju.
• Brak elastyczności i wybuchowość – „Tomku nie radzisz sobie z tym. Nie, nie mogę po prostu zostawić cię w spokoju. Nie znoszę kiedy coś niszczysz!”.
• Spokój odczuwany tylko w ruchu – „Zawsze wydaje się najszczęśliwszy, gdy jest czymś zajęty. Czy to dla tego zostaje do późna w pracy?”.
• Szukanie wrażeń – „Wydaje się pragnąć pobudzenia za wszelką cenę. Tak naprawdę czuje się naprawdę pewny siebie w sytuacji zagrożenia”.
• Kłopoty ze zwracaniem uwagi na innych – „Mój mąż nigdy nie słucha, co do niego mówię. Nie jest w stanie usiedzieć na miejscu ze mną i z dziećmi. Nie zwraca na nas uwagi, podobnie jak nie zwracał na nic uwagi w szkole”. Z czasem osoby w otoczeniu pacjenta będą wymagać od niego coraz więcej czasu i empatii. Jednak osoba dotknięta ADHD może mieć kłopoty ze spełnieniem tych oczekiwań, pomimo dobrych chęci.
• Problemy z odwzajemnianiem przysług – bez ustalenia „konta” dotrzymywanych obietnic, takim osobom trudno jest utrzymać przyjaźnie.
• Poczucie porażki – „Czuję, że nie osiągnąłem nic z tego, co mogłem lub powinienem”. Takie głębokie rozczarowanie często skłania dorosłych dotkniętych ADHD do szukania pomocy.
• Kłamanie, przeklinanie, kradzieże i obwinianie innych – często bywają elementami ADHD, zwłaszcza u starszych dzieci […]
• Trudności z wykonywaniem serii poleceń – w efekcie dziecko ma słabe oceny.
• Brzydkie pismo. Co ciekawe, często poprawia się ono dzięki lekom (Kutscher, Attwood, Wolff, 2007).

źródło:

• Polly Godwin Emmons, Liz McKendry Anderson: „Dzieci z zaburzeniami integracji sensorycznej, LIBER, Warszawa 2007
• Martin L. Kutscher, Tony Attwood, Robert R. Wolff: „Dzieci z zaburzeniami łączonymi”, LIBER, Warszawa 2007