Problematyka zajęć: Rozwój umiejętności komunikowania się

Cele: utrwalenie znaczenia właściwej komunikacji w relacjach interpersonalnych, zwracanie większej uwagi na partnerów aktu komunikacyjnego, umiejętność wysłuchania do końca wypowiedzi rozmówcy, formułowanie własnych wypowiedzi w kontekście tematu rozmowy, parafrazowanie wypowiedzi rozmówcy (powtarzanie wypowiedzi rozmówcy własnymi słowami w celu upewnienia się, czy właściwie się ją zrozumiało)
Uczestnicy zajęć (wiek, wielkość grupy): uczniowie gimnazjów (wiek: 13–16 lat),
Grupa: ok. 10-osobowa
Miejsce zajęć: szkoła
Czas trwania zajęć: 60 minut
Zastosowane rodzaje arteterapii: muzykoterapia aktywna, plastykoterapia
Środki dydaktyczne: instrumenty perkusyjne o nieokreślonej wysokości dźwięku, najlepiej bęben afrykański typu djembe, czyste kartki, kredki.

Przebieg zajęć (opis ćwiczeń):

– Ćwiczenie wprowadzające „Rozmowa na start”. Rozmowa na temat tego, z czym kojarzy się komunikacja. Uczestnicy wraz z prowadzącym siedzą w kole. Prowadzący inicjuje rozmowę na temat znaczenia rozmowy w kontaktach międzyludzkich i najczęstszych problemów z tym związanych. By zachęcić uczestników do wypowiedzi, można poprosić ich o dokończenie następujących zdań dotyczących porozumiewania się: Podczas rozmowy ważne jest, by…; – Najbardziej lubię rozmawiać z ludźmi, którzy…; – W rozmowie mam trudności z…; – Nie lubię rozmawiać z kimś, kto…; Irytuje mnie, gdy…; – W sytuacji konfliktowej staram się… Jeśli zajęcia odbywają się w znającej się grupie (np. klasa szkolna lub jej część), prowadzący może rozpocząć rozmowę od przypomnienia niedawnej sytuacji konfliktowej, w której podłożem problemu były niedostateczne kompetencje komunikacyjne.

– „Rozmowa na bębenku”. Dwie osoby dialogują, rozmowa nie przebiega jednak za pomocą słów, lecz polega na grze na bębenku. Ważne jest, by obie osoby korzystały z tego samego bębenka, stojącego pomiędzy nimi, grając na nim na przemian. Uczestnikom należy wyjaśnić, że dźwięki wydobywane z bębenka zastępują słowa. Nie ustalamy wcześniej tematu rozmowy. Ważne jest, by „rozmówcy” zwracali dużą uwagę na partnera interakcji, nie „wchodzili mu w słowo”, pozwalali się „wypowiedzieć”, a jednocześnie swoją wypowiedzią nawiązywali do tego, o czym on przed
chwilą „mówił”. Przed rozpoczęciem ćwiczenia należy wyjaśnić, na czym polega parafrazowanie, czyli powtarzanie wypowiedzi własnymi słowami w celu upewnienia się, czy właściwie się ją zrozumiało, i jaka jest jego rola (lepszy kontakt z partnerem, uniknięcie nieporozumień). Rozmówcy powinni starać się stosować parafrazowanie za pomocą środków muzycznych, w miarę możliwości i umiejętności. Pozostali uczestnicy grupy słuchają, mogą notować swoje spostrzeżenia. Taki muzyczny dialog nie powinien początkowo trwać dłużej niż 3 minuty. Jeśli rozmówcy widocznie się męczą lub nie dogadują, można zakończyć go wcześniej.
– Omówienie ćwiczenia „Rozmowa na bębenku”. Prowadzący prosi o podzielenie się swoimi wrażeniami najpierw osoby dialogujące na bębenku, a potem słuchaczy. Pyta osoby grające: czy „rozmowa” była trudniejsza
czy łatwiejsza od takiej z użyciem słów; co było najprostsze, a co sprawiało największy kłopot (np. wysłuchanie do końca wypowiedzi drugiej osoby, zanim się zacznie własną; parafrazowanie; nawiązywanie do tematyki wypowiedzi rozmówcy); w jaki sposób zdobyte w ten sposób doświadczenia można wykorzystać w komunikacji werbalnej. Pytamy słuchaczy: czy ich zdaniem uczestnicy ćwiczenia mieli problem z porozumieniem się, czy „rozmowa” przebiegała bez zakłóceń; czy domyślają się, na jaki temat była rozmowa. Następnie konfrontujemy opinie świadków z relacjami rozmówców. Jeśli grupa jest mała, najlepiej, by wszyscy mogli wziąć udział w ćwiczeniu jako grający.
– „Mój nastrój, moje marzenia”. Dobieramy uczestników w pary drogą losowania (np. rozlosowujemy wśród nich karteczki ze zdjęciami zwierząt; każde zdjęcie jest podwójne; osoby, które wylosowały takie samo zdjęcie,
tworzą parę); wszyscy wykonują rysunek kredkami „Mój nastrój, moje marzenia”. Wykonane rysunki omawiają tylko w parach. Autor rysunku słucha, jak druga osoba z pary mówi o jego nastroju i marzeniach. Jeśli wypowiedź jest niezgodna z intencjami autora, uzupełnia, wyjaśni, komentuje. Osoba omawiająca ma wówczas za zadanie sparafrazować wypowiedź autora rysunku, czyli powiedzieć własnymi słowami to, co usłyszała, by upewnić się o właściwym rozumieniu. Później następuje zmiana w parach, tak aby każdy rysunek został omówiony. Prowadzący powinien zwrócić uwagę, by uczestnicy wykorzystywali doświadczenia komunikacyjne z ćwiczenia poprzedniego, np. czekali, aż partner skończy swoją wypowiedź, zanim sami zaczną mówić.

– „Rozmowa na zakończenie”. Prowadzący pyta uczestników o najważniejsze momenty ich działań w poszczególnych ćwiczeniach. Prosi o wypowiedź:
W jaki sposób opisał(a)byś dzisiejsze zajęcia koledze lub koleżance, których z nami nie było?
Konteksty pedagogiczne i artystyczne: Zastosowanie bębna w ćwiczeniu dotyczącym komunikacji nie jest przypadkowe, choć można wyobrazić sobie użycie także innych instrumentów. Bęben jest bowiem instrumentem niosącym znaczny potencjał symboliczny; symbolizuje między innymi porozumienie i komunikację. Już kilka tysięcy lat p.n.e. bębny pełniły szereg funkcji pozamuzycznych, m.in. w Egipcie, Sumerii i Mezopotamii. Przypisywano im właściwości magiczne i uważano za święte, a procesowi ich wyrobu towarzyszyło wiele rytuałów. Drewniane bębny afrykańskie, wśród nich djembe, w sposób szczególny związane są z procesem komunikacji, co wiąże się z ich
tradycyjnym zastosowaniem. Na takim bębnie gra się bezpośrednio rękami, bez użycia dodatkowych przedmiotów, np. pałek, co uwypukla związek instrumentu z myślami i uczuciami grającego.

źródło:A. Pikała, M. Sasin, Arteterapia. Scenariusze zajęć, 2016