Jak rozwijać w uczniach myślenie analityczne i krytyczne? – przykłady angażujących zadań do realizacji z klasą

Żyjemy w czasach informacyjnego chaosu. Otacza nas mnóstwo danych. Jesteśmy bombardowani doniesieniami, zalewani interpretacjami, zasypywani tekstami. Zalewają nas fałszywe czy uproszczone wersje interpretacji świata. W ich gąszczu nietrudno o zagubienie. Dorośli mają trudności w odróżnieniu tego, co prawdziwe, a cóż dopiero dzieci.

Informacyjny szum

Potrzebna jest więc umiejętność radzenia sobie z informacyjnym szumem – umiejętność podważania, weryfikowania i falsyfikowania zewnętrznych przekazów. Przydatnym narzędziem do tego jest myślenie analityczne, które można określić także mianem myślenia krytycznego. 
Myślenie krytyczne to myślenie racjonalne, ceniące logiczne wnioskowanie, szukające rzeczywistych (a nie wyimaginowanych) reguł i powiązań, próbujące odtworzyć fakty, a następnie, na ich podstawie, budowanie interpretacji i teorii z zachowaniem twardych reguł badawczych (sformułowanie problemu, postawienie hipotezy, opracowanie procedury weryfikacyjnej, testowanie, wyciągnięcie wniosków, potwierdzenie lub odrzucenie hipotezy itd.). To umiejętność wprowadzania związków między faktami, interpretowania ich i budowania z nich większych całości.
Wspieranie dzieci w rozwijaniu krytycznego myślenia to jedna z najlepszych inwestycji w ich rozwój. Powinny umieć sprawnie pozyskiwać i przetwarzać dane, wnioskować, odróżniać prawdę od fałszu. Do tego potrzebne są ćwiczenia zorientowane na aktywność poznawczą, na dyskusje, na weryfikowanie różnorodnych przekazów przy użyciu procedur badawczych, z wykorzystaniem nowych technologii. 
Uczeń myślący analitycznie:

• analizuje informacje bez uprzedzeń,
• ocenia wiarygodność danych i tez na podstawie dowodów,
• umie zmienić zdanie na ich podstawie,
• słucha z ciekawością osób mających inne zdanie, jest w stanie stwierdzić, gdzie się mylą,
• rozpoznaje chwyty erystyczne i inne metody manipulacji informacjami.

Warto, żeby uczeń potrafił odpowiedzieć sobie na następujące pytania:

• Czego szukam? Czego potrzebuję?
• Gdzie mogę to znaleźć? 
• Skąd wiem, że to co znalazłem(-am), jest wiarygodne, budzące zaufanie?

W jaki sposób uczeń może poradzić sobie z informacyjnym chaosem? Warto podpowiedzieć mu kilka podstawowych zasad:

1. Zachowaj zdrowy dystans wobec tego, co czytasz, słuchasz, oglądasz. Sprawdzaj i kwestionuj. Na wiadomości patrz z perspektywy badacza, który nie jest pewny, czy są wiarygodne. 
2. Oddziel fakty od opinii, od chwytów erystycznych. Zastanów się nad tym, co jest obiektywną informacją, a co komentarzem redakcji czy autora. Zdanie: „Skandaliczne zachowanie polityka, który nie potrafiąc odpowiedzieć na pytania, zlekceważył innych rozmówców i arogancko opuścił studio” porównaj z innym: „Polityk partii X wyszedł ze studia telewizyjnego”. Które z nich ma charakter opisowy, a które opiera się na interpretacjach? 
3. Nie oceniaj wydarzeń przez pryzmat emocji, sympatii lub uprzedzeń, własnych poglądów czy wyobrażeń. Ludzie są w stanie uwierzyć w największe wymysły, jeśli są one zgodne z ich światopoglądem oraz wywołują w nich silne emocje. 
4. Oceniaj przekaz danego autora niezależnie od swoich uczuć wobec niego. To, że należy do środowiska, którego nie lubisz, albo nie podoba Ci się jego styl życia, nie oznacza, że w tej konkretnej sytuacji nie ma racji. 
5. Porównuj inne źródła. Sprawdź, jak w nich jest przedstawiona dana informacja. Sięgnij do sprawdzonych zasobów – encyklopedii, książek czy portali naukowych. 

Rewalidacja scenariusze programy inspiracje dla uczniów ze spektrum autyzmu

Ćwiczenia na rozwinięcie kompetencji analitycznego myślenia 

Ponieważ największym wyzwaniem jest dzisiaj radzenie sobie z ogromną ilością treści w Internecie, uczniowie powinni ćwiczyć kompetencje analitycznego myślenia, opierając się właśnie na zasobach internetowych. Aby doskonalić umiejętności analizy informacji, można wykorzystać poniższe ćwiczenia:

1. Ćwiczenie

Przejrzyjcie serwis https://demagog.org.pl. Zrekonstruujcie, w jaki sposób sprawdzane są tam informacje. Jak wygląda notka na tej stronie, jakie zawiera elementy? Następnie wybierzcie jakąś informację popularną w mediach społecznościowych i dokonajcie jej krytycznej analizy w podobny sposób jak w serwisie Demagog.
Uwagi:
Serwis Demagog to jedna ze stron, która zajmuje się odsiewaniem informacji wiarygodnych od niewiarygodnych. Autorzy naświetlają informację pod różnych kątem, ale przede wszystkim porównują ją z dostępnymi danymi. Warto uczulić uczniów na konieczność takich działań. Warto także przeanalizować inne podobne strony dostępne w różnych językach. Oto kilka najbardziej popularnych:

• https://www.snopes.com/
• https://www.politifact.com/
• https://www.channel4.com/news/factcheck
• https://crosscheck.firstdraftnews.org
• https://hoaxmap.org/
• https://swrfakefinder.de/
• https://firstdraftnews.org/
• https://fakenews.pl/

2. Ćwiczenie

Dokonajcie analizy krytycznej wybranego filmu na YouTube. Zastanówcie się nad językiem, jaki w nim jest używany, nad argumentami, oparciem w źródłach itd. Oceńcie, na ile ten film jest wiarygodny. Wypełnijcie karę pracy dostępną na stronie internetowej „Głosu Pedagogicznego”.

Uwagi:
Podczas analizy filmu można wykorzystać dodatkowe narzędzia służące weryfikacji nagrań wideo.

• YouTube Data Viewer – strona, która dostarcza różnych dodatkowych informacji o filmie, który chcemy poddać analizie.
• INVID – wtyczka dostarczająca licznych informacji na temat filmów dostępnych w sieci.

3. Ćwiczenie

Stwórzcie zdjęcie w dowolnej aplikacji – wytnijcie postać, doklejcie inne postaci. Zadaniem innej grupy będzie odgadnięcie, co zostało zmienione.

Uwagi:
Do tworzenia przerobionych zdjęć można wykorzystać chociażby aplikacje do obróbki zdjęć dostępne na smartfona (np. REMOVE UNWANTED OBJECT, ­PHOTO EDITOR).
Do rozpoznawania prawdziwości zdjęć można wykorzystać specjalistyczne strony, które pozwalają zidentyfikować przeróbki. Jedną z najbardziej zaawansowanych jest FOTOFERENSICS (https://fotoforensics.com/).

Inne podobne strony:

• TINEYE: https://tineye.com
• REGEX: http://exif.regex.info/exif.cgi
• YANDEX: https://yandex.ru/

4. Ćwiczenie

Sprawdźcie, które z memów, które otrzymaliście do analizy, rzeczywiście opisują dane wydarzenie.
Nauczyciel/nauczycielka przekazuje uczniom obrazki z komentarzem. Można wykorzystać dostępne memy albo stworzyć własne. Wymaga to uprzedniej pracy nauczyciela/nauczycielki, którzy za pomocą dowolnej aplikacji (np. FREE MEME GENERATOR) tworzy mema. Na następnym etapie to uczniowie w grupach mogą tworzyć takie obrazy. Można skorzystać z dowolnego popularnego zdjęcia i dodać do niego tekst.
Uczniowie mogą weryfikować prawdziwość zdjęcia i opisu na różne sposoby. Warto zwrócić uwagę na to, że twórcy fake newsów często korzystają ze zdjęć znalezionych w Internecie i dlatego należy poszukać oryginałów zdjęć.
Można skorzystać chociażby z wyszukiwarki obrazów Google http://images.google.pl albo z wybranych aplikacji do analizy rewersji dostępnych na smartfona.
Przykładowo:

• PHOTO SHERLOCK https://photosherlock.com/https://play.google.com/store/apps/details?id=hippeis.com.photochecker&gl=PL

5. Ćwiczenie

Znajdźcie 5 najbardziej ciekawych informacji na temat wybranych postaci, celebrytów, polityków, gwiazd muzyki czy sportu – osób obecnych w mediach.
To ćwiczenie służy zwróceniu uwagi uczniów na sposób prezentacji informacji w mediach.
Nauczyciel/nauczycielka zadaje uczniom pytanie: W jaki sposób znaleźliście te informacje?
Prawdopodobnie uczniowie odpowiedzą, że wpisywali do wyszukiwarki odpowiednie frazy z imieniem i nazwiskiem. Nauczyciel/nauczycielka dopytuje: Na jakie strony wchodziliście? Jakiego rodzaju są to strony? Co możecie o nich powiedzieć?
Uczniowie w grupach mają za zadanie przypomnieć sobie, z jakich źródeł korzystali (być może nawet nie pamiętają, z jakich). Warto ich dopytać, dlaczego wybrali te strony, a nie inne.
W kolejnych pytaniach nauczyciel/nauczycielka stara się rozbudzić refleksyjność uczniów. Zwraca uwagę (o ile uczniowie sami do tego nie dojdą), że charakter zadania (ograniczony czas oraz sensacyjna tematyka) wpływała na sposób i efekty poszukiwań informacji. W konsekwencji otrzymujemy dane powierzchowne i jednostronne. Niestety, tak często wygląda proces korzystania z sieci.
Nauczyciel/nauczycielka inicjuje krótką dyskusję na temat tego, co można znaleźć w Internecie: Skąd wiecie, że te informacje są prawdziwe? Skąd wiecie, że ktoś Was nie oszukuje, podając fałszywe informacje?
Nauczyciel/nauczycielka przeprowadza z uczniami burzę mózgów na temat możliwości weryfikowania znajdowanych informacji: W jaki sposób można sprawdzić ich wiarygodność? Zapisuje na tablicy odpowiedzi, jakie się pojawiają.

6. Ćwiczenie

Stwórzcie kampanię reklamową na Instagram na wybrany temat. Pamiętajcie, że macie włożyć maksymalnie wiele wysiłku w to, by przyciągnąć uwagę innych uczniów. Zastanówcie się, jak stworzyć naprawdę wciągającego newsa.

Uwagi:
Uczniowie mogą także zrobić film reklamowy, jeśli jest na to czas. Kluczowym elementem tego ćwiczenia jest dyskusja według następujących pytań: Co zrobiliście, aby zwrócić uwagę odbiorców? Jakich środków użyliście? Jak prezentowaliście informacje? 
Chodzi o to, by uczniowie sami zrekonstruowali narzędzia perswazji, jakie są stosowane przez media i wyciągnęli z tego wnioski. Można na podstawie tego ćwiczenia opracować katalog technik perswazyjnych.

7. Ćwiczenie

Stwórzcie krótkie notki na temat jakichś fikcyjnych zjawisk (typu: wzrost liczby uczniów, którzy używają czipów na pamięć), odkryć (typu: rewelacyjny lek zwiększający zdolność koncentracji), fikcyjnych postaci (typu: genialny gracz, który gra bez patrzenia na ekran). Następnie umieśćcie je w Internecie (na Facebooku, Instagramie, YouTube). Obserwujcie, jakie są relacje. Uwaga! Nie twórzcie notek o konkretnych żyjących osobach.

Uwagi:
Notki powinny być tak skonstruowane, by budziły zaufanie odbiorców (mogą zawierać zdjęcia, być wspierane odnośnikami do rzekomych źródeł itd.). Dla przeciwwagi można też stworzyć notki, które nie zawierają takich elementów, lecz bazują tylko na sensacji i clickbaitach. Notka ma potem trafić do Internetu (np. na FB, do Wikipedii, na fora dyskusyjne). Notka powinna być na tyle ciekawa, by wzbudzić zainteresowanie odbiorców. Adresatami mają być rówieśnicy uczniów.
W dalszej kolejności zadaniem uczniów jest sprawdzanie odbioru, jaki wywołały ich teksty. Mają przygotować raport dotyczący konsekwencji podjętych działań (komentarze, udostępnienia, przejawy ewentualnej demaskacji). Jeśli uczniowie umieszczą notkę na Wikipedii (np. dołączając ją do gotowego tekstu), powinni sprawdzić, jak długo tam funkcjonowała.

8. Ćwiczenie

Przed rozpoczęciem lekcji nauczyciel/nauczycielka przygotowuje w aplikacji FAKEBOOK (https://www.classtools.net/FB/home-page) krótki fikcyjny tekst na temat swojej klasy i dołącza do niego jakieś zdjęcie. Tekstu tego nauczyciel/nauczycielka nie udostępnia publicznie, posłuży on jedynie do zademonstrowaniu uczniom tego, że w Internecie każdy może napisać wszystko.
Nauczyciel/nauczycielka inicjuje krótką dyskusję na temat tego, co można znaleźć w Internecie. Warto tutaj zapytać uczniów, czy zdarzyło im się zetknąć w sieci z nieprawdziwymi informacjami i poprosić o podzielenie się takimi historiami. Następnie uczniowie pracują w grupach, używając serwisu FAKEBOOK do stworzenia fikcyjnych informacji.

Uwagi:
Warto z uczniami porozmawiać o etyczności takich działań. Pokazać, że ćwiczenie służy przede wszystkim zrozumieniu tego, jak działają mechanizmy perswazji i media brukowe, zwrócić uwagę uczniów na to, jakich technik i narzędzi używają twórcy fake newsów.
Do ćwiczeń można wykorzystać również następujące strony internetowe:

• DZIENNIK BULWAROWY: http://dziennikbulwarowy.pl/ – generator fake newsów.
• GENERATOR TVP: https://pasek-tvpis.pl/ – generator pasków TVP.
• WP.INFO: http://wp-info.prv.pl/ – generator nieprawdziwych informacji.

9. Ćwiczenie

Sprawdźcie, czy dane wydarzenie mogło mieć miejsce w danej lokalizacji.

Uwagi:
Nauczyciel/nauczycielka przygotowuje informację o jakimś wydarzeniu. Może też skorzystać z jakiejś notki dostępnej w mediach – ze zdjęciem. Zadaniem uczniów jest sprawdzenie, czy lokalizacja miejsca pokrywa się z informacją prasową.
Uczniowie w celu weryfikacji mogą wykorzystać Google Maps: https://www.google.com/maps czy Google Streetview: https://satellite-map.gosur.com/ (strony te pozwalają na sprawdzenie, jak rzeczywiście wygląda dana lokalizacja, a także, jak wyglądała wcześniej, np. w 2011 r.).
Inne ciekawe strony przydatne do analizy treści internetowych:

• WEB ARCHIVE: https://web.archive.org – archiwum internetowe, strona pozwala na dotarcie do wcześniejszych wersji witryn czy tekstów.
• TRENDS: http://trends.google.pl – strona wskazująca, jak wygląda historyczny rozwój popularności danych słów czy wyrażeń, pozwala to na analizę trendów w sieci.
• HOAXY: https://hoaxy.osome.iu.edu – wyszukiwarka fake newsów.
• FAKENEWS AI: http://www.fakenewsai.com/ – wyszukiwarka fake newsów.
• http://zrozum.org/ – strona projektu: Kliknij, sprawdź, zrozum Fundacji Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego; pakiet narzędzi do samodzielnej oceny wiarygodności informacji, a także materiały edukacyjne, za pomocą których można pomagać innym rozwijać umiejętność krytycznego myślenia.

Temat: Zbadanie problemu obecności fake newsów w Internecie

• Przygotowanie merytoryczne. Uczniowie pod kierunkiem nauczyciela przeprowadzają dyskusję na temat wiarygodności informacji dostępnych w sieci – dzielą się tym, co już wiedzą, albo tym, co przeczuwają. Wysuwają pomysły, opinie, interpretacje, które bardzo często mogą mieć charakter intuicyjny, pozbawiony oparcia w wiedzy naukowej. Zapisują je na tablicy. Wyodrębniają dominujące wątki. Następnie (w domu) uczniowie studiują opracowania, artykuły, książki, materiały multimedialne, filmy na ten temat – zdobyte samodzielnie lub dostarczone przez nauczyciela. W efekcie uzyskują solidny zasób informacji teoretycznych.
• Postawienie hipotezy. Na podstawie posiadanej wiedzy uczniowie formułują ogólną hipotezę badawczą, np. że z powodu chaosu informacyjnego fake newsy przestają być odróżniane od prawdziwych informacji.
• Przedstawienie propozycji zweryfikowania hipotezy. Jest nią w tym przypadku pomysł na umieszczenie w Internecie spreparowanej informacji na określony temat. Uczniowie określają także zmienne – tekst, reakcje, udostępnienia, komentarze.
• Przygotowanie praktyczne. Uczniowie podzieleni na cztery grupy przygotowują tekst notki o danym zjawisku, osobie czy rzeczy (np. z dziedziny polityki, o gwieździe filmowej, nowym gatunku ryby, spotkaniu blogerów, rewelacyjnym leku zwiększającym zdolność koncentracji). Mają do dyspozycji książki oraz komputery z dostępem do Internetu. Notki mają się składać z kilku zdań, można dodać do nich zdjęcie, odnośniki, wkleić komentarze (fikcyjne lub prawdziwe). Notka ma następnie trafić do Internetu (np. na Facebooka, Wikipedię, fora dyskusyjne). Powinna być dobrze uargumentowana oraz na tyle ciekawa, by wzbudzić zainteresowanie odbiorców. Adresatami mają być rówieśnicy uczniów. Nauczyciel przekazuje uczniom informację zwrotną. Udziela wskazówek na temat notek, zwracając uwagę na ewentualne usterki i podpowiadając, jak można je poprawić.
• Przeprowadzenie eksperymentu. Uczniowie umieszczają notki w sieci.
• Prowadzenie obserwacji. Uczniowie obserwują odbiór, jaki wywołały ich teksty. Jeśli umieścili notkę na Wikipedii (np. dołączając ją do gotowego tekstu), powinni sprawdzić, jak długo na niej funkcjonowała. Obserwacje rejestrują w dzienniku obserwacyjnym.
• Wyciągnięcie wniosków. Uczniowie formułują wnioski na podstawie tego, co dzieje się z tekstami. Czy wywołują jakiś oddźwięk, czy są komentowane, udostępniane? Czy zostają potraktowane jako prawdziwe? Czy odbiorcy w jakikolwiek sposób podważają ich wiarygodność?
• Weryfikacja hipotezy. Uczniowie w oparciu o wnioski określają prawdziwość lub fałszywość hipotezy.
• Przygotowanie raportu. Uczniowie przygotowują raport dotyczący konsekwencji podjętych działań (komentarze, udostępnienia, przejawy ewentualnej demaskacji).
• Prezentacja raportu. Uczniowie pokazują najważniejsze efekty swojej pracy. Ich zadaniem jest przede wszystkim wskazanie, które z wybranych kanałów informacji okazały się najskuteczniejsze z punktu widzenia wprowadzania w błąd odbiorców.
• Wspólna dyskusja nad wynikami eksperymentu.

Edukacja dla mądrości

Podsumowanie

Aby rozwijać umiejętność analitycznego myślenia, warto stawiać przed uczniami zadania, które będą wymagały wielu umiejętności:

• współpracy w grupie (umiejętność rozdzielenia zadań, oszacowania zasobów członków zespołu i ich wykorzystania), 
• sprawnego komunikowania się,
• planowania i zarządzania czasem,
• kreatywności (twórczego i praktycznego działania),
• korzystania ze źródeł internetowych (umiejętność eksploracji świata danych, znajomość portali, zasad funkcjonowania sieci, jej zasobów),
• krytycznej analizy informacji,
• stosowania procedur badawczych (budowania hipotez i ich sprawdzania),
• jasnego i komunikatywnego przedstawienia efektów badań,
• obsługi narzędzi cyfrowych (wykorzystania aplikacji i programów).

Bibliografia:

autor: Tomasz Tokarz

1. Głowacka D., Obem A., Szumańska M., Stop dezinformacji. Przewodnik dla dziennikarzy i redakcji, Fundacja Panoptykon, Warszawa 2019.
2. Kahneman D, Pułapki myślenia. O myśleniu wolnym i szybkim, Wydawnictwo Media Rodzina. 
3. Łuczyńska A., Jak radzić sobie z fake newsami, „Szkoła z klasą”.
4. Praktyczny przewodnik po myśleniu krytycznym, praca zbiorowa, Wydawnictwo ZNP 2022. 
5. Rack S., Woldemichael D., Kimmel B., Fakt czy fake? Jak można demaskować fałszywe doniesienia pojawiające się w internecie? http://www.klicksafe.de.

źródło: glospedagogiczny.pl

#arkusz #ASD #Asperger #AspieZaklinaczka #autyzm #dostosowanie #edukacja #emocje #grupa #IPET #komunikacja #lekcja #logopedia #metody #MikiLittleAspie #motoryka #mowa #pedagog #percepcja #program #przedszkolak #przedszkole #psycholog #rewalidacja #scenariusz #scenariusze #sensoryka #SI #sposoby #społeczne #szkoła #terapia #uczeń #umiejętnościspołeczne #uwaga #uważność #wskazówki #ZA #zabawa #zaburzenia #zajęcia #ZespółAspergera #zmysły #ćwiczenia Autyzm

---