Tworzenie Indywidualnego Programu Edukacyjno-Terapeutycznego (IPET) dla ucznia z Zespołem Aspergera to nie tylko obowiązek formalny, ale przede wszystkim odpowiedzialność za świadome, celowe i skuteczne wspieranie jego rozwoju. Właściwe rozpoczęcie tego procesu ma kluczowe znaczenie – to diagnoza i analiza potrzeb ucznia stają się fundamentem dalszych działań edukacyjnych i terapeutycznych.
📌 Dlaczego początkowy etap jest tak istotny?
Uczniowie z Zespołem Aspergera często funkcjonują w normie intelektualnej lub powyżej niej, co może maskować trudności, z jakimi się zmagają:
– w zakresie komunikacji społecznej,
– regulacji emocji,
– adaptacji do reguł szkolnych,
– radzenia sobie z presją grupy.
Bez pogłębionej diagnozy istnieje ryzyko stworzenia IPET-u, który nie odpowiada realnym potrzebom dziecka, a tym samym – nie przynosi oczekiwanych efektów.
„Nie ma skutecznej pomocy bez zrozumienia tego, co naprawdę stanowi problem” – podkreślają autorzy licznych publikacji z zakresu pedagogiki specjalnej (por. Bogdanowicz, 2011).
🔍 Etap 1: Zbieranie danych – diagnoza funkcjonalna
1. Dokumentacja psychologiczno-pedagogiczna
- Opinia lub orzeczenie z poradni psychologiczno-pedagogicznej.
- Wnioski z badań rozwoju emocjonalno-społecznego, poznawczego i komunikacyjnego.
2. Obserwacja w warunkach szkolnych
- Kiedy i w jakich sytuacjach pojawiają się trudności?
- Jak uczeń funkcjonuje w grupie rówieśniczej?
- Czy potrafi samodzielnie podejmować aktywność edukacyjną?
3. Wywiad z rodzicami
- Zrozumienie domowego kontekstu funkcjonowania dziecka.
- Styl komunikacji, preferencje sensoryczne, rytuały.
4. Rozmowa z uczniem (jeśli to możliwe)
- Subiektywna perspektywa dziecka na to, co jest dla niego trudne.
- Co pomaga mu czuć się lepiej, bezpieczniej?
🧩 Etap 2: Analiza mocnych stron i barier
Praca nad IPET-em to nie tylko diagnoza trudności – to także poszukiwanie potencjału.
✅ Mocne strony (np.):
- Rozwinięte zainteresowania tematyczne.
- Doskonała pamięć do szczegółów.
- Umiejętności logicznego myślenia.
- Szczerość i literalne rozumienie zasad.
⚠️ Trudności (np.):
- Zaburzenia teorii umysłu – trudność w odczytywaniu emocji innych osób.
- Nadwrażliwość sensoryczna (np. na hałas, światło).
- Problemy z planowaniem działań i organizacją pracy.
- Trudności z elastycznością myślenia i dostosowywaniem się do zmian.
„Uczeń z zespołem Aspergera nie potrzebuje innego świata – potrzebuje świata, który go rozumie” – Pete Wharmby, Atypowy.
🛠️ Narzędzia wspomagające diagnozę funkcjonalną
- Arkusz WOPFU (Wielospecjalistyczna Ocena Poziomu Funkcjonowania Ucznia).
- Skale obserwacyjne (np. ADOS-2, SRS-2, kwestionariusze kompetencji społecznych).
- Arkusze samooceny dla ucznia (np. Co mi pomaga? Co mnie stresuje?).
- Karty pracy z analizą trudności w relacjach i emocjach.
🧭 Wnioski i planowanie dalszych kroków
Po zebraniu i analizie informacji z różnych źródeł, zespół specjalistów (nauczyciel, pedagog specjalny, psycholog, terapeuta, rodzic, uczeń – jeśli to możliwe) powinien wspólnie:
- Sformułować cele edukacyjne i terapeutyczne (realne, mierzalne, indywidualne).
- Określić formy wsparcia (np. zajęcia rewalidacyjne, trening umiejętności społecznych, terapia SI, modyfikacje środowiska klasy).
- Zaproponować konkretne narzędzia i metody pracy (np. strukturyzacja TEACCH, wizualizacje, strategie komunikacyjne).
📋 Przykładowe pytania wspomagające diagnozę
- W jakich sytuacjach uczeń się wycofuje?
- Co go motywuje do działania?
- Czy rozumie polecenia grupowe?
- Jak reaguje na przerwy w rutynie?
- Czy potrafi prosić o pomoc?
📘 Podsumowanie
Tworzenie IPET-u to proces, który wymaga uważności, wiedzy i empatii. Dobrze rozpoczęty – od rzetelnej diagnozy i analizy potrzeb – staje się skutecznym narzędziem wsparcia ucznia z Zespołem Aspergera. To nie „formularz do wypełnienia”, lecz mapa, która pomaga dziecku odnaleźć drogę w świecie edukacji, emocji i relacji społecznych.
Poniżej znajdują się przykładowe narzędzia do pracy pedagoga specjalnego:
✅ Checklist: Analiza funkcjonowania ucznia z Zespołem Aspergera (ZA)
Dla nauczyciela, pedagoga specjalnego, psychologa szkolnego – pomocna przy tworzeniu WOPFU i IPET-u
| Obszar funkcjonowania | Zachowanie / obserwacja | ✅ / ❌ |
|---|---|---|
| Komunikacja werbalna | Mówi płynnie i zrozumiale | |
| Ma trudność w rozmowach dwustronnych | ||
| Wypowiedzi są monologiczne / temat-sztywne | ||
| Komunikacja niewerbalna | Rozumie gesty i mimikę innych osób | |
| Używa kontaktu wzrokowego w rozmowie | ||
| Mowa ciała adekwatna do sytuacji | ||
| Relacje społeczne | Chce nawiązywać relacje z rówieśnikami | |
| Wchodzi w konflikty z powodu niezrozumienia zasad | ||
| Przestrzega norm grupowych (kolejność, podział ról) | ||
| Regulacja emocji | Rozpoznaje i nazywa własne emocje | |
| Potrafi wyciszyć się po złości lub lęku | ||
| Zna sposoby samoregulacji (np. słuchawki, ruch, strefa ciszy) | ||
| Funkcjonowanie poznawcze | Rozumie polecenia grupowe | |
| Pracuje samodzielnie przez dłuższy czas | ||
| Reaguje na zmiany w planie dnia | ||
| Sensoryka | Nadwrażliwość na dźwięki / światło / dotyk | |
| Ma potrzebę ruchu, kołysania, ucisku | ||
| Przeciąża się sensorycznie – wycofuje się, denerwuje | ||
| Preferencje edukacyjne | Lubi powtarzalność i jasne schematy | |
| Lepiej uczy się przez obrazy niż przez słowa | ||
| Interesuje się konkretnym tematem (np. liczby, historia, pociągi) |
📝 Szablon IPET – Zespół Aspergera (przykład struktury)
1. Dane ucznia
- Imię i nazwisko:
- Klasa:
- Diagnoza: Zespół Aspergera (F84.5 ICD-10)
2. Wielospecjalistyczna ocena funkcjonowania ucznia (WOPFU)
- Opis mocnych stron:
- Opis trudności:
- Obserwacje nauczycieli:
- Wnioski z rozmów z rodzicami:
- Informacje z opinii/orzeczenia:
3. Cele edukacyjno-terapeutyczne (SMART)
| Obszar | Cel główny | Cele szczegółowe |
|---|---|---|
| Społeczny | Rozwijanie relacji rówieśniczych | – Rozpoznawanie emocji innych osób |
| – Wchodzenie w interakcję według zasad | ||
| Emocjonalny | Rozwijanie strategii samoregulacji | – Rozpoznawanie sygnałów ciała |
| – Korzystanie z „wyciszacza” / przerwy sensorycznej | ||
| Edukacyjny | Wzmacnianie koncentracji i organizacji pracy | – Korzystanie z planu dnia i listy zadań |
4. Formy i metody pracy
- Zajęcia rewalidacyjne (raz w tygodniu – trening funkcji społecznych)
- Wizualne wsparcie instrukcji (piktogramy, schematy)
- Strukturyzacja przestrzeni i czasu (plany dnia, sygnały przejścia)
- Indywidualne tempo pracy i czas wydłużony
- Praca w małej grupie
5. Zakres dostosowań
- Egzaminy w formie ustnej / z użyciem pomocy graficznych
- Zwolnienie z obowiązku oceniania aktywności grupowej
- Ciche miejsce na wyciszenie w czasie przeciążenia
6. Sposoby monitorowania postępów
- Notatki z obserwacji pedagoga specjalnego
- Karty pracy / portfolio ucznia
- Rozmowy podsumowujące z uczniem i rodzicami
7. Uwagi dodatkowe
- Dziecko potrzebuje czasu na adaptację do zmian. Ważne jest uprzedzanie go o nowościach.
- Należy unikać ironii i sarkazmu – uczeń rozumie wszystko dosłownie.
❓Najczęściej zadawane pytania
Jak często należy aktualizować IPET?
📆 IPET powinien być aktualizowany co najmniej raz w roku szkolnym lub w razie istotnych zmian w funkcjonowaniu ucznia.
Czy uczeń z Zespołem Aspergera zawsze musi mieć zajęcia rewalidacyjne?
🧠 Nie zawsze – zależy to od indywidualnych potrzeb. Czasem wystarczy dostosowanie metod nauczania i środowiska klasy.
Jakie metody pracy są najskuteczniejsze dla ucznia z ZA?
📌 Strukturyzacja, przewidywalność, komunikacja wspomagana wizualnie, praca na emocjach i relacjach.
autyzmwszkole.com 