Jak przeprowadzić zajęcia z wizualizacją. Szczegółowy scenariusz oraz wskazówki dla nauczycieli i terapeutów.

Dzieci ze spektrum autyzmu (ASD) często doświadczają trudności w regulacji emocji oraz radzeniu sobie z napięciem emocjonalnym. Wynika to z problemów z przetwarzaniem bodźców zewnętrznych, ograniczonej zdolności do wyrażania uczuć oraz braku umiejętności odpowiedniego reagowania w sytuacjach stresowych. Jedną z metod wspierających samoregulację emocjonalną oraz poprawę funkcjonowania w środowisku edukacyjnym i terapeutycznym jest technika wizualizacji „bezpiecznego miejsca”.

Wizualizacja polega na wyobrażeniu sobie miejsca, które kojarzy się dziecku z bezpieczeństwem, spokojem i relaksem. Może to być realne miejsce (np. dom, ogród, pokój) lub fikcyjne (wyspa, las, magiczne królestwo). Technika ta działa jako narzędzie wspierające w trudnych sytuacjach, pozwalając dziecku przenieść swoją uwagę na pozytywne bodźce, co redukuje poziom stresu i lęku. Poniżej omówimy korzyści płynące z wizualizacji „bezpiecznego miejsca” oraz przedstawimy rozbudowany scenariusz zajęć, który można wykorzystać w pracy z dziećmi z ASD.

Korzyści z techniki wizualizacji „bezpiecznego miejsca” u dzieci z ASD

Wprowadzenie techniki wizualizacji do codziennej pracy terapeutycznej lub edukacyjnej przynosi wiele korzyści:

1. Redukcja poziomu lęku i stresu: Dzieci, które potrafią przenieść swoją uwagę na „bezpieczne miejsce”, szybciej wracają do stanu równowagi emocjonalnej.
2. Wzmacnianie poczucia kontroli: Wizualizacja daje dzieciom narzędzie, dzięki któremu mogą same decydować, kiedy i jak korzystać z „bezpiecznego miejsca”.
3. Poprawa zdolności koncentracji: Ćwiczenia wizualizacyjne uczą dzieci skupienia się na wewnętrznych bodźcach, co rozwija umiejętność koncentracji uwagi.
4. Rozwijanie wyobraźni i kreatywności: Wybór i tworzenie „bezpiecznego miejsca” rozwija wyobraźnię, a także umożliwia dziecku wyrażenie siebie w nowy sposób.
5. Łagodzenie objawów somatycznych stresu: Wizualizacja pomaga zredukować fizyczne objawy stresu, takie jak napięcie mięśniowe, bóle brzucha czy problemy z oddychaniem.

Przeciwwskazania do stosowania techniki wizualizacji

Mimo licznych korzyści, technika wizualizacji może nie być odpowiednia dla wszystkich dzieci z ASD. Niektóre dzieci mogą mieć trudności z tworzeniem wyobrażeń mentalnych lub mogą odczuwać lęk przed zamknięciem oczu i przeniesieniem się w wyobrażone miejsce. W takich przypadkach warto zastosować inne techniki relaksacyjne lub dostosować scenariusz zajęć do indywidualnych potrzeb dziecka, np. poprzez użycie ilustracji lub przedmiotów sensorycznych.

Przykładowy scenariusz zajęć: Wizualizacja „Bezpiecznego Miejsca”

Poniżej przedstawiamy szczegółowy scenariusz zajęć, który można wykorzystać w pracy z dziećmi z autyzmem w środowisku szkolnym lub terapeutycznym. Zajęcia są dostosowane do potrzeb dzieci z ASD i mogą być prowadzone zarówno indywidualnie, jak i w małych grupach.

Scenariusz zajęć: „W poszukiwaniu bezpiecznego miejsca”

Cele zajęć:

• Rozwijanie umiejętności relaksacji poprzez wizualizację.
• Redukcja napięcia emocjonalnego i fizycznego.
• Rozwijanie wyobraźni i umiejętności mentalnego tworzenia pozytywnych obrazów.

Czas trwania: 30-40 minut

Materiały:

• Miękkie maty lub poduszki do siedzenia/leżenia.
• Cicha, relaksacyjna muzyka w tle (opcjonalnie).
• Przyciemnione światło (jeśli dziecko czuje się komfortowo w ciemniejszym otoczeniu).
• Ilustracje przedstawiające różne bezpieczne miejsca (plaża, las, pokój z zabawkami).
• Karty pracy z pytaniami dotyczącymi ulubionych miejsc (opcjonalnie).

Przebieg zajęć:

1. Wprowadzenie do zajęć (5-10 minut)
   • Nauczyciel wita dzieci i wyjaśnia, że celem zajęć jest nauka, jak przenieść się do „bezpiecznego miejsca”, w którym czują się spokojnie i szczęśliwie.
   • Pokazuje ilustracje przedstawiające różne „bezpieczne miejsca” i zadaje dzieciom pytania, np.: „Gdzie czujesz się najlepiej?”, „Czy jest takie miejsce, w którym czujesz się spokojny i zrelaksowany?”.
2. Wybór bezpiecznego miejsca (5-10 minut)
   • Nauczyciel prosi dzieci, aby usiadły wygodnie na matach lub poduszkach.
   • Następnie zachęca dzieci do zamknięcia oczu (jeśli jest to komfortowe) i próbuje naprowadzić je na wyobrażenie sobie swojego bezpiecznego miejsca, mówiąc: „Wyobraź sobie miejsce, w którym czujesz się całkowicie bezpiecznie. Może to być miejsce, w którym już byłeś, albo takie, które istnieje tylko w twojej wyobraźni. To miejsce jest pełne spokoju i radości.”
   • Dzieci mogą opisać swoje „bezpieczne miejsce” nauczycielowi lub, jeśli wolą, narysować je na kartce.
3. Praktyka wizualizacji (10-15 minut)
   • Rozpoczynanie wizualizacji:
     • Nauczyciel prosi dzieci o ponowne zamknięcie oczu i skupienie się na swoim oddechu. Następnie powoli prowadzi dzieci przez wizualizację, używając spokojnego i łagodnego głosu.
     • Przykład instrukcji: „Zobacz w swojej wyobraźni, jak wyglądasz w swoim bezpiecznym miejscu. Czy jest tam ciepło czy chłodno? Jakie dźwięki słyszysz? Czy są tam drzewa, kwiaty, a może piasek? Jakie zapachy czujesz?”
   • Eksploracja bezpiecznego miejsca:
     • Nauczyciel zachęca dzieci do eksplorowania swojego wyobrażonego miejsca: „Możesz teraz chodzić po swoim bezpiecznym miejscu. Dotykaj, wąchaj, patrz na wszystko, co cię otacza. To jest miejsce, w którym jesteś całkowicie bezpieczny.”
   • Stworzenie przedmiotu „bezpiecznego miejsca”:
     • Nauczyciel prosi dzieci, aby wyobraziły sobie w swoim miejscu przedmiot, który symbolizuje spokój – może to być miękka poduszka, ulubiona zabawka, albo coś magicznego, np. świecący kamień. „Wyobraź sobie, że trzymasz w rękach ten przedmiot. Kiedy tylko go dotykasz, od razu czujesz się spokojny.”
4. Powrót do rzeczywistości (5 minut)
   • Nauczyciel powoli prowadzi dzieci z powrotem do rzeczywistości, mówiąc: „Powoli żegnamy się z naszym bezpiecznym miejscem. Możesz tu wrócić w każdej chwili, kiedy tylko będziesz tego potrzebować.”
   • Dzieci powoli otwierają oczy, poruszają palcami rąk i nóg, aby poczuć swoje ciało.
5. Omówienie i dzielenie się doświadczeniami (5 minut)
   • Po zakończeniu wizualizacji nauczyciel pyta dzieci, jak się czują, czy podobało im się ich „bezpieczne miejsce” oraz czy chciałyby coś zmienić lub dodać do swojej wyobraźni.
   • Jeśli dziecko czuje się komfortowo, może opowiedzieć o swoim miejscu lub narysować je na kartce.

Wskazówki do pracy z wizualizacją „bezpiecznego miejsca”

• Zachowaj spokojną atmosferę: Upewnij się, że otoczenie jest ciche, a dzieci nie będą rozpraszane.
• Stosuj łagodny ton głosu: Prowadząc wizualizację, mów powoli i delikatnie.
• Szanuj granice dziecka: Jeśli dziecko nie chce zamknąć oczu lub nie jest w stanie wykonać wizualizacji, nie zmuszaj go do tego. Można wykorzystać ilustracje lub inne materiały, aby pomóc mu wyobrazić sobie „bezpieczne miejsce”.

Podsumowanie

Technika wizualizacji „bezpiecznego miejsca” to skuteczne narzędzie wspierające regulację emocji u dzieci ze spektrum autyzmu. Dzięki regularnym ćwiczeniom dzieci uczą się, jak radzić sobie ze stresem, napięciem i trudnymi emocjami, co pozytywnie wpływa na ich funkcjonowanie w środowisku szkolnym oraz domowym. Zachęcamy do wdrażania tej techniki jako elementu zajęć terapeutycznych i edukacyjnych, aby wspierać rozwój samoregulacji oraz poczucia bezpieczeństwa u dzieci z ASD.