Przedstawiony scenariusz ma na celu wsparcie integracji dziecka z diagnozą zespołu Aspergera w gronie rówieśników oraz zapobieganie wykluczeniu i odrzuceniu poprzez zwiększenie świadomości uczniów. Należy pamiętać, że ogromnym zagrożeniem dla dzieci i młodzieży z taką diagnozą jest depresja, która często współwystępuje z zaburzeniami, które narażają je na odrzucenie. Ważne w pracy z dziećmi z ZA jest łączenie ich trudności z zaburzeniem, co pozwala oddzielić objawy od ich woli i uniknąć poczucia winy oraz niskiej samooceny.

Przygotowanie

Zespół Aspergera jest zaburzeniem, które nie wyklucza dziecka z możliwości korzystania z ogólnodostępnych szkół – zazwyczaj możliwości intelektualne są w normie lub powyżej niej. Daje to wiele możliwości – kontaktu ze zdrowymi rówieśnikami, wyrównanie szans edukacyjnych, realizowanie różnorodnych pasji. Jednocześnie w środowisku szkolnym mały Aspi (określenie to jest używane zarówno przez osoby, u których zdiagnozowano to zaburzenie, ich rodziców i bliskich) może doświadczyć negatywnej oceny, braku zrozumienia dla swoich trudności.

Główne objawy zespołu Aspergera skoncentrowane są w obszarze relacji społecznych, komunikacji i stereotypowych zachowaniach (powtarzalnych czynnościach, ruchach, przywiązaniu do rutyny, przewidywalności). Takie trudności mogą być niezrozumiałe dla neurotypowych rówieśników i powodować lęk oraz niepokój, które ostatecznie prowadzą do dokuczania i etykietowania.

Prowadzący musi przed zajęciami omówić z uczniem z ZA to, co dokładnie będzie się z nim działo w trakcie spotkania. Należy również zadbać o zgodę dziecka i jego rodziców na to, by można było podzielić się diagnozą z klasą.

Wprowadzenie

Praca warsztatowa opierać się będzie na dyskusji, pracy w parach oraz w formie scenek na środku. Prowadzący ustawia krzesła w kręgu, wynosi lub odsuwa ławki szkolne i ustala z uczniami zasady pracy grupowej.

Zasady pracy grupowej powinny dotyczyć:

• Poufności: doświadczenia osobiste uczestników, jeśli się nimi podzielą, nie zostaną przekazane nikomu, kto nie uczestniczył w warsztacie.
• Unikania oceny: zachęcamy grupę, by potraktowała sytuacje opisywane przez innych jako materiał do wspólnej pracy i nie poddawały go krytyce.
• Unikania agresji, nawet jeśli materiał pracy w scence będzie jej dotyczył.

Nauczyciel zaczyna rozmowę z całą klasą o tym, jaki jest cel warsztatu i jakie mogą być z niego korzyści. Może powiedzieć: Dzisiaj spotykamy się po to, by trochę pomóc Bartkowi lepiej poczuć się w naszej klasie. Pewnie wiecie o tym, że Bartek ma zespół Aspergera – osoby, które mają taki kłopot, inaczej postrzegają świat. Czasem mogą mieć kłopoty w rozumieniu różnych sytuacji, odgadywaniu tego, co czują i myślą inni. Trudno im poradzić sobie w bliskich relacjach, czasem nie wiedzą, czego oczekują od nich przyjaciele. Potrzebują pomocy otoczenia, by mogły się tego nauczyć, dużego wsparcia. Dzisiaj chciałbym z wami nad tym popracować – nad rozumieniem siebie nawzajem. Myślę, że każdemu z nas zdarza się mieć podobne tarapaty do Bartka i dlatego razem spróbujemy pomyśleć nad tym, jak się lepiej dogadywać. Co wy na to?

Prowadzący po takim wstępie musi zadbać o to, by każdy, kto chce, mógł się wypowiedzieć. Niezwykle istotne jest dbanie o komfort dziecka z ZA, podkreślanie, że pracujemy nad tym, co przyda się całej grupie, nie tylko jemu.

Nasza Klasa

Pierwsze zadanie ma na celu zbudowanie bezpiecznej atmosfery w grupie. Prowadzący może powiedzieć: Dzisiaj popracujemy trochę nad tym, żeby wszyscy w klasie czuli się bezpiecznie. Każdy z nas jest inny, ma swoje mocne i słabsze strony. Na początek skoncentrujemy się na tym, co widzimy dobrego w sobie nawzajem. Przyklejcie sobie nawzajem na plecach te karty pracy, używając taśmy klejącej. Każdy musi się uzbroić w długopis. Zadanie polega na tym, by każdy każdemu wpisał kilka słów w odpowiedzi na pytania, które są na karcie.

Nauczyciel daje klasie ok. 10 minut na to, żeby wszyscy wykonali zadanie. W czasie pracy można kilka razy w sympatyczny sposób podkreślić, że należy pisać tylko dobre słowa. Po wykonaniu ćwiczenia zapraszamy dzieci do rozmowy w kręgu. Prowadzący może zapytać: Co was zaskoczyło w tym, co napisali inni? Co sami byście u siebie napisali? Czy jesteście ciekawi, co kto napisał?

Omówienie tego ćwiczenia jest okazją do pozytywnego wzmocnienia osób, które mają widoczne trudności w nawiązywaniu relacji. Może się okazać, że kilka miłych słów rówieśników będzie dla nich dużym zaskoczeniem.

Trudne Emocje

Prowadzący przygotowuje karty z trudnymi sytuacjami i mówi: Spróbujcie się teraz wcielić w detektywów. Rozumienie czyichś uczuć wymaga dużego zaangażowania, dopytywania się i sprawdzania swoich pomysłów. Dla każdego to bywa dużym wyzwaniem, nie wszyscy wyrażają swoje uczucia w jasny sposób. Rozdam teraz karty na których będziecie mieli do rozgryzienia kilka sytuacji. Dobierzcie się w pary.

Każdy ma swoją kartę i wpisuje najpierw w kategorii ,,czuję się” to, co czułby w podobnej sytuacji. Uczestnicy nie pokazują sobie nawzajem swoich odpowiedzi, dopóki druga osoba ich nie zgadnie. Na wykonanie ćwiczenia uczniowie będą potrzebować ok. 10–15 minut. Warto w tym czasie podchodzić do nich, pomagać w zadawaniu pytań. Po zakończonej pracy w parach prosimy uczniów, żeby usiedli razem w kręgu i podzielili się refleksjami. Prowadzący może zapytać: Czy nazwanie swoich uczuć było łatwe? Czy wasze odpowiedzi w parach różniły się? Jak czuliście się, gdy druga osoba zadawała wam pytania o wasze emocje? Co było najtrudniejsze? Czy mieliście jakieś trudności w dogadaniu się? Czy zdarza wam się zadawać takie pytania między sobą poza zajęciami?

Przy bardzo bezpiecznej atmosferze można zadać personalne pytanie również dziecku z ZA, jak się czuło w tym zadaniu. Bardzo ważne jest podkreślenie, że uczucia innych nie są ewidentne i łatwe do rozróżnienia.

Komentator Sytuacyjny

Prowadzący wybiera trzy osoby do każdej scenki. Na początku każdy uczeń ma czas na to, żeby wypełnić swoją kartę jako ,,komentator”, czyli osoba, która opisuje to, co dzieje się w scence i tłumaczy to innym. Można to porównać do komentatora sportowego. Celem zadania jest tak naprawdę uświadomienie klasie, że ich kolega z ZA może potrzebować takiego ,,komentatora” w prawdziwym życiu.

Dwóch ochotników odgrywa na środku zadaną scenkę – mogą dodać do niej dialogi, ruch, czy rekwizyty. Komentator stoi z boku i ma możliwość wprowadzenia ,,stop – klatki” – zatrzymania scenki i opisania jej. Po tym, jak klasa odegra wszystkie sytuacje, można przejść do wspólnej rozmowy. Prowadzący może powiedzieć: Wydaje się, że nadążenie za biegiem zdarzeń nie jest proste. Osoby z zespołem Aspergera potrzebują czasem takiego właśnie ,,komentatora sytuacyjnego”, by mogły tak jak inni rozumieć, co się dzieje. To niczyja wina, po prostu tak jest.

Nauczyciel w trakcie rozmowy z uczniami może zapytać: Czy znacie jeszcze jakieś trudne sytuacje? Czy zdarza wam się czasem nie nadążać za zdarzeniami? Czy są sytuacje w których mogą wam pomóc dorośli?

Podsumowanie

Prowadzący dziękuje uczestnikom za udział w zajęciach i mówi: W każdej klasie są osoby, które mają jakieś kłopoty. Spędzając ze sobą tyle czasu, możemy sobie nawzajem pomagać. Najważniejsza pomoc to po prostu bycie obok i towarzyszenie w trudnościach, pomaganie w rozumieniu tego, co się dzieje – w nas i w innych. Dzisiaj pracowaliśmy nad tym, żeby wszyscy się mogli lepiej rozumieć, żeby się czuć razem bezpiecznie – tego potrzebują wszyscy.

Nauczyciel prosi uczniów o podzielenie się refleksjami na temat zajęć, ich tematyki, użyteczności ćwiczeń i sposobu prowadzenia warsztatu. Może poprosić o ,,rundkę’’ w kręgu lub o napisanie kilku słów na małych kartkach, które następnie zbierze. Pomoże to określić zapotrzebowanie grupy na dalsze oddziaływania mające pomóc zrozumieć uczniom neurotypowym sytuację dziecka z ZA.

autor: Natalia Perek

źródło: Pedagog w Klasie … Wiedza i Praktyka, Warszawa 2023