Jak wykorzystać nauczanie precyzyjne do wypracowania płynnych reakcji?

Bardzo często w programach terapeutycznych dla dzieci z zaburzeniami ze spektrum autyzmu zawarte są zalecenia, by dawać więcej czasu na reakcję (nawet aż 5 sekund). Nie zdajemy sobie sprawy, że te 5 s może zadecydować, czy uda nam się uzyskać samodzielną reakcję, czy będziemy musieli udzielić dodatkowego wsparcia. Jak zatem wypracować płynność reakcji?

Postanowiłam nauczyć moją dorosłą córkę z autyzmem samodzielnego otwierania drzwi do budynku za pomocą kodu. Bez problemu rozpoznaje cyfry i wydawało mi się, że zadanie będzie dla niej łatwe. Numer naszego mieszkania to 105. Jednak naciskała cyfry za wolno i zgłaszało się mieszkanie numer 1 albo numer 10. Okazało się, że żeby wybrać wielocyfrowy lokal, przerwa między naciśnięciem kolejnych przycisków nie może być dłuższa niż 2 sekundy. 

Najczęściej życie nie daje 5 sekund – jeśli nie zareagujemy od razu – druga szansa może szybko się nie pojawić.

Niestety, bardzo rzadko w ramach oceny, czy dana umiejętność została rzeczywiście przez dziecko opanowana, oceniamy tempo jej prezentowania, choć takie parametry, jak częstość reakcji (jak wiele razy uda się coś zaprezentować w ciągu minuty) czy też jak szybko dziecko jest w stanie zareagować (czyli jakie wystąpiło opóźnienie między bodźcem różnicującym a reakcją, której oczekujemy), są obiektywną i łatwo mierzalną cechą zachowania.

ZAŁOŻENIA UCZENIA PRECYZYJNEGO 

Ogden Lindsley, tworząc założenia uczenia precyzyjnego w latach 60. ubiegłego wieku, gdy z laboratorium na Harvardzie przeszedł do pracy w edukacji specjalnej, stworzył obiektywny, precyzyjny system pomiaru, dzięki któremu nauczyciel jest w stanie łatwo ocenić, czy jego metoda uczenia jest efektywna. Opracował również standaryzowany wykres (wykres celeracji), dzięki któremu prezentowanie wyników jest łatwe i czytelne dla wszystkich osób, które oceniają nabywanie umiejętności. Dzięki temu nauczyciele (bez względu na to, czy są to oligofrenopedagodzy, analitycy zachowania, logopedzi, fizjoterapeuci, czy nauczyciele jakichkolwiek przedmiotów) uzyskali efektywne narzędzie, które pozwala na ocenę skuteczności wykorzystywanych metod uczenia. Potwierdził również badaniami, że cechą, która najdokładniej pozwala oceniać zachowanie, jest częstość jego występowania (w przeliczeniu na minutę). Najdokładniej i najbardziej czytelnie dla wszystkich – łatwo widzimy różnicę w prezentowaniu umiejętności, jeśli jeden uczeń naciska liczby w tempie 10 na minutę, a inny – 30 na minutę. Każdy jest w stanie ocenić, który z uczniów lepiej opanował tę umiejętność. 

JAK WYPRACOWAĆ PŁYNNOŚĆ PRZEZ UCZENIE PRECYZYJNE? 

Wiele codziennych działań dokonujemy płynnie – w zasadzie automatycznie, bez wahania. Gdy ktoś mnie poprosi o podanie kluczy ze stołu, robię to, nawet o tym nie myśląc: szybko rozpoznaję, który przedmiot na stole to klucze, sięgam po nie, chwytam, przenoszę i podając drugiej osobie – wypuszczam z ręki. Moje umiejętności zarówno komunikacyjne (zrozumienie zadania – co znaczy „podać”, „mi”, „klucze”, „stół”, skoro mam podać „ze stołu”, to znaczy, że są „na stole”, umiejętność rozpoznania kluczy wśród innych przedmiotów), jak i motoryczne – sięgam, chwytam, przenoszę, wypuszczam – są opanowane do tego stopnia, że w chwili działania nie muszę tak naprawdę się zastanawiać nad tym, co i jak mam zrobić. Na tym polega płynność reagowania – reakcje są wyuczone do tego stopnia, że wykonujemy je bezbłędnie, błyskawicznie, bez wahania. Nie mylimy się, nawet jeśli w pokoju jest głośna muzyka, wiele osób czy jednocześnie realizujemy jakieś inne zadanie.

Płynność powinna być celem nauczycieli dla wielu umiejętności – czy to związanych z motoryką, z wykonywaniem prostych poleceń, nazywaniem elementów naszego środowiska, czy potem w ramach umiejętności szkolnych – czytania, pisania czy podstaw matematycznych. 

Nauczanie precyzyjne jest metodycznym systemem wypracowywania tej płynności.

Proces uczenia precyzyjnego sprowadza się do czterech działań: pinpoint (wyznacz cel), zmierz (wykorzystaj precyzyjny system pomiaru i nanoszenia danych), zmień (wprowadź konieczne zmiany) – spróbuj ponownie!

Rick Kubina (2019) opisał w ramach powyższego cyklu 16 kroków do wypracowania płynności poprzez uczenie precyzyjne. 

1. Wyznaczenie celu

Cele powinny być zawsze wyznaczane z punktu widzenia ucznia – bez względu na to, czy jest to nauka czytania, zakładania butów, czy umiejętność nazywania przedmiotów w otoczeniu. Ważne jest, by ten cel, w danym momencie, dla tego konkretnego ucznia był rzeczywiście funkcjonalny i potrzebny. Powinien też być obiektywnie określony, by każdy dokładnie wiedział, czego oczekujemy od ucznia. 

Przykłady celów: logopedycznych „prawidłowo wypowiada głoski szumiące”, matematycznych „płynnie dodaje w zakresie do 10”, z samodzielności „samodzielnie zakłada kurtkę i zasuwa w niej zamek” czy „wybiera numer mieszkania na domofonie”.

2. Określenie obiektywnych kryteriów do osiągnięcia danego celu

Wobec każdej umiejętności należy ustalić kryteria pozwalające ustalić, czy rzeczywiście została ona nabyta. 

Płynne czytanie zakłada umiejętność czytania w tempie 150/200 słów na minutę. Szybkie pisanie na klawiaturze – średnio 40 słów na minutę. 

Kiedy zmierzymy tempo naszego ucznia, łatwo nam będzie ocenić, jak bardzo ta umiejętność odstaje od tempa prezentowanego przez rówieśników czy wymaganego w danej sytuacji. 

A wracając do przykładu z domofonem – który będę także potem przywoływać – tempo naciskania poszczególnych cyfr powinno pozwolić wybrać dowolne mieszkanie. 

3. Przeprowadzenie analizy zadania – wyznaczenie prostszych reakcji, znalezienie zachowania alternatywnego dla zachowania, które chcemy redukować

Każdy cel, nawet najprostszy, wymaga kilku reakcji. Proste zapięcie kurtki na zamek zakłada umiejętność mocnego uchwycenia końcówki suwaka, pociągnięcia, a wcześniej kilku ruchów związanych z połączeniem obu końcówek. Wydaje się proste, ale wiele dzieci ma problem z mocnym chwytem pęsetowym. 

Otwarcie drzwi przez użycie domofonu także przewiduje następstwo kilku reakcji – umiejętność zapamiętania sekwencji cyfr, rozpoznawania cyfr i szybkiego wybrania całego numeru oraz pociągnięcia za klamkę nie później niż 3 s od sygnału otwierania drzwi. 

Gdy zachowanie, które jest przedmiotem interwencji, jest tym do redukcji, zawsze powinno zostać wybrane alternatywne (o podobnej funkcji) lub po prostu inne, które w tym samym czasie będziemy chcieli kształtować (jeśli nasz uczeń wyrywa rówieśnikom przedmioty, które go interesują, byłoby to zachowanie, które będziemy chcieli zredukować, ale jednocześnie będziemy go uczyć i oceniać, czy w podobnych okolicznościach zwiększa się częstość proszenia o przedmioty). 

4. Wyznaczenie pinpointu

W ramach analizy nadrzędnego celu behawioralnego często możemy wyodrębnić kilka czy nawet kilkanaście podrzędnych celów do niego prowadzących, które muszą zostać połączone w sprawny łańcuch zachowań, wiodący do jego osiągnięcia.

By dziecko sprawnie zapisało na karcie pracy wynik dodawania, musi nie tylko umieć rozpoznawać płynnie liczby, szybko je do siebie dodawać, lecz także sprawnie chwycić narzędzie pisarskie i szybko zapisać wynik.

Gdy nie wykonuje tego zadania, przyczyna niepowodzenia może leżeć w każdym z tych elementów. 

W punkcie 3 wykonaliśmy analizę zadania polegającego na otwieraniu drzwi przy użyciu domofonu: rozpoznawanie cyfr, szybkie nazwanie koniecznej sekwencji, umiejętność szybkiego naciskania odpowiednich cyfr. Każdy z tych elementów, jeśli nie jest prezentowany płynnie, może zostać wyznaczony jako potencjalny pinpoint, który powinien zostać wyuczony, utrwalony i prezentowany tak szybko, jak wymaga tego dana sytuacja. 

5. Nazwanie interwencji

Kiedy wyznaczyliśmy już pinpoint, w którym będziemy chcieli osiągnąć płynność, dobrze jest określić, jak planujemy to osiągnąć, i nadać nazwę tej interwencji. Pozwoli to potem właściwie odczytywać dane i ułatwi odnoszenie się do nich. 

Pierwszą zaplanowaną interwencją w przypadku otwierania drzwi za pomocą domofonu byłoby ćwiczenie szybkiego naciskania przycisków. Najpierw bez wybierania konkretnego numeru – po prostu chodzi o szybkie naciskanie kolejnych numerów na klawiaturze, by upewnić się, że od strony motorycznej zadanie jest możliwe do wykonania: że osoba nie ma problemu z wyborem palca wskazującego, a nacisk tym palcem jest wystarczająco mocny, by udało się wybrać numer.

6. Naniesienie linii interwencji na wykres

Każda zmiana w programie – zmiana interwencji czy zmiana materiału – powinna być naniesiona na wykres, by móc obiektywnie ocenić, czy rzeczywiście miała wpływ na tempo uczenia się naszego ucznia. 

W ramach uczenia precyzyjnego stosowane są cztery typy linii nanoszonych na wykres – zmiana warunków, nazwa kroków, które są ćwiczone, element programu oraz informacje dodatkowe (ta ostatnia nie wpływa na statystyki wynikające z przedstawianych danych). Wszystkie dane mogą zostać naniesione na wykres, dzięki czemu będą one w jednym miejscu.

7. Wyznaczenie czasu na wprowadzenie interwencji

Dobrze jest zaplanować dokładnie czas, gdy będziemy ćwiczyć – wyznaczyć zajęcia, na których dana umiejętność będzie uczona. Pozwala to także na wytworzenie nawyku podchodzenia do ćwiczeń. Organizacja czasu jest niezwykle istotna – tak by każdy cel, który został zaplanowany w ramach programu edukacyjnego, miał szansę być ćwiczony tyle razy, ile nasze dane nam będą sugerować, że jest to potrzebne.

8. Określenie intensywności oddziaływań i typ tych oddziaływań

Chcąc osiągnąć zmianę w zachowaniu, należy określić, jak często i jak długo planujemy ćwiczyć: czy sesje będziemy organizować codziennie, ile ćwiczeń będzie w trakcie jednej sesji. Dobrze jest ćwiczyć przynajmniej raz w tygodniu – i kilka razy w ciągu sesji ćwiczeniowej – da to także możliwość oceny, jaka intensywność ćwiczeń jest najbardziej efektywna dla naszego ucznia. Dobrze wyznaczyć pewne zasady ćwiczeń, które będą motywowały dziecko do wysiłku, bez wprowadzania nadmiernego stresu. Możemy umówić się z uczniem na konkretny wynik, a kiedy go osiągniemy, kończymy ćwiczenie i celebrujemy jego uzyskanie. Możemy też wyznaczyć konkretną liczbę ćwiczeń – i wtedy kończymy je, nawet jeśli nie uda nam się osiągnąć danego celu. Znowu – obserwacja naszego ucznia podpowie, jaka organizacja ćwiczeń będzie najskuteczniejsza.

9. Określenie sposobu dokonywania oceny

Nawet jeśli uznamy, że ćwiczenia będą przeprowadzane codziennie – nie zmusza nas to do codziennej oceny. W zależności od tego, co jest naszym celem i jak szybko jest on możliwy do osiągnięcia, możemy uznać, że wystarczające jest dokonywanie oceny raz w tygodniu czy nawet raz w miesiącu (jeśli byłoby to zachowanie wymagające rzeczywiście długiego czasu do osiągnięcia; wyznaczy nam to także rodzaj wykresu, z jakiego będziemy korzystać).

10. Wprowadzenie sesji budującej częstość

Organizowanie sesji wypracowującej płynność jest jednym z ważniejszych elementów procesu uczenia precyzyjnego. Doktor Rick Kubina przytacza 35 artykułów naukowych wykazujących pozytywny wpływ organizowania sesji poświęconych budowaniu płynności na efekty nauczania. Osiągnięcie płynności pozwala na utrzymanie umiejętności także po zakończeniu ćwiczeń oraz umożliwia prezentowanie jej bezbłędnie, a także, by dane zachowanie stało się podstawą kolejnych umiejętności. Właściwe przeprowadzanie sesji stanowi fundament uczenia precyzyjnego. 

Uczenie precyzyjne określa dokładny model ćwiczeń ukierunkowanych na budowanie płynności: ćwiczymy tylko wyznaczone zachowanie (pinpoint), uczeń wielokrotnie je powtarza w czasie określonym przez nauczyciela, który natychmiast dostarcza mu informację zwrotną, a kolejna próba jest ukierunkowana na poprawę wyników na podstawie dotychczasowych danych i feedbacku. Cykl kończy się, gdy uczeń osiągnie kryteria zaliczenia – zazwyczaj jest to standardowe tempo prezentowania danego zachowania. 

Feedback jest również istotnym elementem budowania płynności – główną funkcją feedbacku jest zarówno motywacja do dalszych ćwiczeń, pochwała za dotychczasowe wysiłki, jak i udzielenie wskazówek, jak można je poprawić – poprzez informację, zamodelowanie lub czasem nawet podpowiedź „ręka w rękę” (często przy zadaniach związanych z motoryką małą), czyli wykonanie danego ćwiczenie razem z uczniem, przez co może on przy naszej pomocy doświadczyć, że jest w stanie wykonać dane zadanie szybciej. 

11. Wprowadzanie danych na wykres i podejmowanie decyzji

Istotą uczenia precyzyjnego jest ciągłe monitorowanie danych i podejmowanie decyzji czy to między sesjami, czy nawet w trakcie sesji. Dzięki stworzonemu przez Ogdena Lindsleya standaryzowanemu wykresowi każda soba, która patrzy na dane, jest w stanie je odczytać bez dodatkowych informacji i może podjąć odpowiednie decyzje co do interwencji – czy należy ją kontynuować, czy konieczna jest zmiana. 

12. Pogłębiona ewaluacja

Już po pierwszych kilku punktach naniesionych na wykres możemy zacząć analizować nasze dane. Jesteśmy w stanie wyznaczyć trend i zobaczyć, jak szybko uda nam się osiągnąć zamierzony wynik, a także czy czas, który określa nam trend, jest dla nas satysfakcjonujący. Jeśli dane wskazują odwrotny trend, jest to powód do natychmiastowej zmiany naszych założeń. 

13. Wprowadzenie dodatkowych technik do podejmowania decyzji

Badanie wykresów podpowiada, jaką decyzję podjąć. Uczenie precyzyjne każe patrzeć nie tylko na nasze cele, ale także na błędy, które uczeń popełnia. Analiza błędów pozwala czasem szybciej znaleźć rozwiązanie.

Jeśli przy wciskaniu numeru 105 zauważylibyśmy, że zamiast 5 często wciskany jest numer 2 – może to oznaczać problem z różnicowaniem tych dwóch cyfr i być może należy wprowadzić ćwiczenie tylko na różnicowanie cyfr 2 i 5, tak by wybór był dokonywany ze 100-proc. poprawnością, a dopiero potem przejść do wybierania całej sekwencji. 

14. Analiza efektywności zmian

Gdy zdecydujemy się na zmianę interwencji, bo dotychczasowe strategie uczenia nie były wystarczające – wprowadzając linię zmiany warunków – od razu jesteśmy w stanie zauważyć, czy nasza zmiana miała jakikolwiek wpływ na zachowanie naszego ucznia. 

15. Świętowanie osiągnięć

Świętujmy sukcesy razem z naszym uczniem. Każdy drobny cel, który wyznaczyliśmy, a który został osiągnięty, wart jest tego, by celebrować to razem z naszym uczniem. Dla wielu dzieci osiąganie tych celów staje się automatycznie wzmacniające – dzieci cieszą się z wyników, które osiągają. Cieszą się, że mierzą się z czasem i wygrywają. Cieszmy się razem z naszymi uczniami!

16. Analiza niepowodzeń

Jeśli uczniowi nie udało się osiągnąć celu, który wyznaczyliśmy, należy przeprowadzić analizę – czy wszystkie elementy składowe zostały ocenione, czy któryś z elementów nie wymaga dodatkowej pracy, więcej ćwiczeń. Uczenie precyzyjne dostarcza kolejnych wskazówek.

Jeśli mimo ćwiczeń nasz uczeń nadal nie jest w stanie wystarczająco szybko nacisnąć odpowiednich cyfr na domofonie, powinniśmy wprowadzić kolejne interwencje, które w końcu zakończą się sukcesem. Być może trzeba organizować więcej ćwiczeń. U niektórych uczniów dobrze zacząć od krótszych czasów – nie wszystkie dzieci są od razu gotowe do tego, by osiągnąć wystarczające skupienie przez całą minutę – i nie każde zachowanie wymaga skupienia uwagi przez całą minutę. Zawsze dobrze jest przyjrzeć się błędom – może konkretna liczba wymaga lepszego utrwalenia i dlatego ciągle przy niej pojawia się zawahanie, które spowalnia proces wprowadzania sekwencji… Należy też przeanalizować motywację – czy aby na pewno mamy wzmocnienia, które zachęcają ucznia do wysiłku? Czasami być może musimy zmienić materiał, na którym pracujemy. 

W ramach dopasowywania materiału mamy dwa typy interwencji: kawałek do tyłu lub krok do tyłu. Pierwsza z nich polega na tym, że nasze docelowe zachowanie dzielimy na porcje – jeśli nasz numer składa się z 6 różnych cyfr, może zacząć od szybkiego naciskania tylko dwóch, a dopiero gdy osiągniemy właściwe tempo, dodajemy kolejne. Krok do tyłu polega na tym, że zachowanie poprzedzające wymaga dopracowania – być może należy tylko ćwiczyć szybkie przesuwanie palcem między dwoma punktami, bo ta umiejętność motoryczna nie została jeszcze płynnie opanowana. 

Te wszystkie kroki omówione powyżej dają nauczycielom skuteczne narzędzie, które pozwala ocenić, czy rzeczywiście nauczają – czy tylko prezentują materiał. Dodając do tego standaryzowany wykres celeracji stworzony przez Lindsleya – w jednym miejscu mamy informacje zbierające dane z całego semestru, które pozwalają na tworzenie i ocenę wszystkich strategii dotyczących uczenia danego celu.

autor: Marta Sierocka

źródło: forumlogopedy.pl

#arkusz #ASD #Asperger #AspieZaklinaczka #autyzm #dostosowanie #edukacja #emocje #grupa #IPET #komunikacja #lekcja #logopedia #metody #MikiLittleAspie #motoryka #mowa #pedagog #percepcja #premium #program #przedszkolak #przedszkole #psycholog #rewalidacja #scenariusz #scenariusze #sensoryka #SI #sposoby #społeczne #SylwiaBagińska #szkoła #terapia #uczeń #umiejętnościspołeczne #uwaga #uważność #zabawa #zaburzenia #zajęcia #ZespółAspergera #zmysły #ćwiczenia Autyzm

---