Skuteczne strategie, wskazówki i sesje terapeutyczne oparte na książce „A Work in Progress”. Jak rozwijać komunikację i samodzielność dziecka?
Rozumienie i wykonywanie prostych poleceń to jedna z kluczowych umiejętności, które wspierają rozwój komunikacji oraz funkcjonowanie dzieci z autyzmem. Wprowadzenie jasnych, prostych instrukcji może pomóc dziecku lepiej zrozumieć otaczający świat i skuteczniej reagować na codzienne sytuacje. Niniejszy artykuł, oparty na wskazówkach zawartych w książce „A Work in Progress” autorstwa Rona Leafa i Johna McEachina, przedstawia skuteczne metody nauki prostych poleceń w pracy terapeutycznej z dziećmi ze spektrum autyzmu.
Dlaczego nauka poleceń jest ważna?
Umiejętność rozumienia i wykonywania prostych poleceń:
- Ułatwia codzienną komunikację – dzieci lepiej rozumieją, czego od nich oczekują rodzice, nauczyciele i terapeuci.
- Zwiększa niezależność – dziecko uczy się wykonywać czynności samoobsługowe, takie jak „umyj ręce” czy „ubierz buty”.
- Poprawia funkcjonowanie społeczne – dziecko staje się bardziej otwarte na interakcje z innymi.
- Redukuje trudne zachowania – jasne polecenia pomagają unikać frustracji wynikającej z nieporozumień.
Kluczowe zasady nauki prostych poleceń
- Krótkie i konkretne komunikaty
Polecenia powinny być jasne i jednoznaczne, np. zamiast „posprzątaj zabawki” lepiej powiedzieć „włóż klocki do pudełka”. - Używanie języka wizualnego
Dzieci z autyzmem często lepiej rozumieją komunikaty wizualne. Warto stosować obrazki, piktogramy lub gesty wspierające polecenie werbalne. - Stopniowanie trudności
Rozpocznij od poleceń jednoetapowych, takich jak „podaj piłkę”. Po opanowaniu prostych poleceń przejdź do bardziej złożonych, np. „weź książkę i połóż ją na stole”. - Powtarzalność i konsekwencja
Regularne powtarzanie poleceń w różnych sytuacjach wzmacnia ich zrozumienie. Ważne, aby stosować te same sformułowania w podobnych kontekstach. - Wzmocnienia pozytywne
Każde wykonanie polecenia powinno być nagradzane, np. pochwałą („świetnie, udało Ci się!”), uśmiechem lub drobną nagrodą, aby zachęcić dziecko do dalszych prób.
Praktyczne strategie nauki poleceń
1. Budowanie kontekstu w codziennych sytuacjach
- Czynności porządkowe: Ucz dziecko poleceń typu „odłóż książkę na półkę” podczas sprzątania pokoju.
- Codzienne rutyny: Powtarzaj polecenia, takie jak „umyj ręce” przed posiłkiem lub „załóż kurtkę” przed wyjściem na spacer.
2. Modelowanie zachowań
Pokaż, jak wykonać dane polecenie, zanim poprosisz dziecko, aby je powtórzyło. Na przykład, jeśli uczysz dziecko polecenia „postaw kubek na stole”, wykonaj tę czynność, mówiąc polecenie na głos, a następnie poproś dziecko o naśladowanie.
3. Wykorzystanie gier i zabaw
- Zabawa w naśladowanie: Gra typu „Simon mówi” może pomóc dziecku ćwiczyć reagowanie na różne polecenia w atmosferze zabawy.
- Układanie puzzli: Możesz kierować dziecko, mówiąc „weź niebieski element” lub „połóż kawałek na górze”.
4. Nauka poleceń z użyciem obrazków
Stwórz zestaw kart z obrazkami przedstawiającymi proste czynności, np. mycie rąk, ubieranie się. Podczas pracy z dzieckiem pokazuj odpowiedni obrazek i jednocześnie wydawaj polecenie.
Sesja terapeutyczna: Nauka polecenia „usiądź”
Cel:
Nauka rozumienia i wykonywania polecenia „usiądź” w różnych sytuacjach.
Materiały:
- Krzesło.
- Karty z piktogramami przedstawiającymi siedzenie.
- Nagrody: np. ulubiona przekąska, naklejki.
Przebieg:
- Przygotowanie: Ustaw krzesło na środku pokoju i pokaż dziecku kartę z obrazkiem siedzącej postaci.
- Wydanie polecenia: Jasno i spokojnie powiedz „usiądź”.
- Pomoc fizyczna: Jeśli dziecko nie reaguje, delikatnie skieruj je w stronę krzesła.
- Nagroda: Po wykonaniu polecenia od razu pochwal dziecko i wręcz nagrodę.
- Powtórzenie: Powtarzaj ćwiczenie w różnych kontekstach, np. przy stole, w czasie zabawy.
Warianty:
- Zwiększaj dystans między dzieckiem a krzesłem.
- Zmieniaj miejsce, w którym odbywają się ćwiczenia, np. sala, kuchnia, ogród.
Podsumowanie
Nauka prostych poleceń to ważny krok w rozwoju komunikacyjnym dzieci z autyzmem. Dzięki odpowiednim strategiom, takim jak użycie języka wizualnego, powtarzalność czy wzmocnienia pozytywne, dzieci mogą lepiej zrozumieć swoje otoczenie i skuteczniej w nim funkcjonować. Sesje terapeutyczne, bazujące na systematycznym podejściu i jasno określonych celach, przynoszą długofalowe efekty w pracy z dziećmi ze spektrum autyzmu.
Najczęściej zadawane pytania:
1. Czy wszystkie dzieci z autyzmem reagują na polecenia w ten sam sposób?
Nie. Każde dziecko jest inne, dlatego należy dostosować metody do indywidualnych potrzeb i możliwości dziecka.
2. Jakie narzędzia są najbardziej skuteczne w nauce poleceń?
Najlepiej sprawdzają się krótkie i jasne komunikaty wspierane wizualnie, np. obrazkami lub gestami.
3. Ile czasu potrzeba, aby dziecko opanowało nowe polecenie?
Czas nauki zależy od dziecka – niektóre dzieci uczą się szybciej, inne potrzebują więcej powtórzeń i wsparcia.
4. Czy nagrody są zawsze konieczne?
Na początku pracy nagrody wzmacniają motywację dziecka, ale z czasem warto je stopniowo ograniczać, skupiając się na pochwałach i naturalnych konsekwencjach.
Źródła:
- Leaf, R., & McEachin, J. (1999). A Work in Progress: Behavior Management Strategies and a Curriculum for Intensive Behavioral Treatment of Autism.
- Materiały własne i doświadczenie praktyczne w pracy z dziećmi z ASD.
autyzmwszkole.com 