Jakie są wczesne objawy i sygnały ostrzegawcze, na co zwrócić uwagę i jak przebiega diagnostyka autyzmu u najmłodszych.

Autyzm, znany również jako zaburzenie ze spektrum autyzmu (ASD), to zaburzenie rozwojowe charakteryzujące się trudnościami w komunikacji, interakcjach społecznych oraz powtarzalnymi wzorcami zachowań. Wczesne rozpoznanie autyzmu ma kluczowe znaczenie dla dalszego rozwoju dziecka, ponieważ umożliwia wczesne wdrożenie terapii i wsparcia. W niniejszym artykule omówimy, jak rozpoznać wczesne objawy autyzmu u niemowląt i małych dzieci, jakie są najczęstsze sygnały ostrzegawcze oraz na co zwrócić uwagę, aby odpowiednio wcześnie zauważyć potencjalne zaburzenia rozwojowe.

Czym jest autyzm i jak się objawia?

Autyzm to zaburzenie neurorozwojowe, które obejmuje szerokie spektrum objawów i nasilenia. Symptomy mogą być widoczne już w pierwszych miesiącach życia dziecka, jednak ich nasilenie oraz charakter mogą różnić się w zależności od stopnia zaburzenia. Niektóre dzieci mogą wykazywać subtelne sygnały autyzmu już w wieku 6-12 miesięcy, podczas gdy u innych wyraźne objawy pojawiają się dopiero w wieku 2-3 lat.

Autyzm w ostatniej klasyfikacji zaburzeń ICD-11 (Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób, 11. wersja) jest definiowany jako zaburzenie spektrum, co oznacza, że każda osoba z ASD ma unikalny profil objawów. Mimo to istnieje kilka typowych wczesnych oznak, które mogą wskazywać na obecność zaburzeń ze spektrum autyzmu u niemowlęcia lub małego dziecka.

Wczesne objawy autyzmu u niemowląt

U niemowląt objawy autyzmu mogą być trudne do zidentyfikowania, ponieważ wiele z tych zachowań może mieścić się w granicach normalnego rozwoju dziecka. Jednak w przypadku utrzymywania się pewnych sygnałów warto skonsultować się ze specjalistą. Do wczesnych objawów autyzmu u niemowląt zaliczamy:

1. Brak kontaktu wzrokowego:
   • Niemowlę rzadko patrzy na rodziców, nie utrzymuje kontaktu wzrokowego podczas karmienia ani nie reaguje na twarz dorosłego.
2. Brak uśmiechu społecznego:
   • Dziecko nie uśmiecha się w odpowiedzi na uśmiech dorosłego lub rzadko wyraża emocje za pomocą mimiki.
3. Brak reakcji na imię:
   • Niemowlę nie reaguje na swoje imię, nawet po wielokrotnym powtórzeniu, i wydaje się nieświadome obecności innych osób w pomieszczeniu.
4. Brak wskazywania lub podążania wzrokiem za przedmiotami:
   • Dziecko nie wskazuje palcem na interesujące je przedmioty ani nie podąża wzrokiem za ręką osoby dorosłej.
5. Ograniczone gaworzenie:
   • Niemowlę nie gaworzy lub jego gaworzenie jest mniej różnorodne niż u rówieśników. Może brakować dźwięków takich jak „ba-ba”, „da-da” lub „ma-ma”.
6. Brak reakcji na dźwięki:
   • Dziecko może wydawać się głuche, nie reaguje na głośne dźwięki lub nie odwraca głowy w kierunku źródła dźwięku.
7. Nadwrażliwość lub obojętność na bodźce sensoryczne:
   • Niemowlę może wykazywać nadwrażliwość na dotyk, dźwięk lub światło albo przeciwnie, wydawać się obojętne na silne bodźce (np. brak reakcji na hałas).

Wczesne objawy autyzmu u małych dzieci (12-24 miesiące)

W miarę jak dziecko rośnie, pojawiają się kolejne etapy rozwoju, które mogą ujawnić bardziej specyficzne objawy autyzmu. W tym wieku rodzice mogą zauważyć następujące sygnały ostrzegawcze:

1. Opóźnienie w rozwoju mowy:
   • Dziecko nie mówi pojedynczych słów w wieku 16 miesięcy lub nie składa prostych zdań w wieku 2 lat.
2. Brak gestykulacji:
   • Dziecko nie używa gestów, takich jak machanie na pożegnanie, wskazywanie lub pokazywanie przedmiotów (często nie łapie rodzica za szyję/nie obejmuje przy podnoszeniu).
3. Brak wspólnej uwagi:
   • Dziecko nie inicjuje ani nie angażuje się we wspólną zabawę, taką jak turlanie piłki do rodzica lub pokazywanie zabawek.
4. Ograniczone reakcje emocjonalne:
   • Dziecko nie reaguje emocjonalnie na sytuacje, które zazwyczaj wzbudzają radość, zaskoczenie czy smutek u innych dzieci.
5. Powtarzalne ruchy lub czynności:
   • Dziecko wykonuje powtarzalne ruchy, takie jak machanie rękami, kiwanie się, kręcenie wokół własnej osi lub układanie przedmiotów w równych rzędach.
6. Problemy z adaptacją do zmian:
   • Dziecko ma trudności z dostosowaniem się do zmian w codziennej rutynie, np. nowego sposobu zabawy, zmian w porze posiłku.
7. Brak zainteresowania zabawami naśladowczymi:
   • Dziecko nie angażuje się w zabawy naśladowcze, takie jak „udawanie”, że rozmawia przez telefon, gotuje czy karmi lalkę.

Sygnały ostrzegawcze, na które warto zwrócić uwagę

Rodzice i opiekunowie powinni pamiętać, że każde dziecko rozwija się we własnym tempie, a wystąpienie jednego lub kilku z powyższych objawów nie oznacza automatycznie, że dziecko ma autyzm. Niemniej jednak, jeśli zachowania te są zauważalne przez dłuższy czas i występują równocześnie, warto skonsultować się ze specjalistą, np. pediatrą, psychologiem dziecięcym lub neurologopedą. Wczesna diagnoza i interwencja mogą znacząco poprawić rozwój dziecka oraz jego funkcjonowanie w społeczeństwie.

Diagnostyka autyzmu u niemowląt i małych dzieci

Diagnostyka autyzmu u niemowląt i małych dzieci jest złożonym procesem, który wymaga współpracy specjalistów z różnych dziedzin. Do najczęściej stosowanych narzędzi diagnostycznych należą:

1. Kwestionariusze rozwojowe: Takie jak M-CHAT-R (Modified Checklist for Autism in Toddlers), który jest stosowany do oceny ryzyka wystąpienia autyzmu u dzieci w wieku 16-30 miesięcy.
2. Obserwacja kliniczna: Specjalista obserwuje interakcje dziecka z rodzicem oraz jego zachowania w różnych sytuacjach.
3. Wywiad z rodzicami: Przeprowadzenie szczegółowego wywiadu dotyczącego historii rozwoju dziecka, w tym pojawienia się pierwszych słów, reakcji na bodźce oraz zachowań społecznych.
4. Badania rozwojowe: Ocena umiejętności poznawczych, komunikacyjnych oraz motorycznych dziecka.

Definicja autyzmu według ICD-11

W najnowszej klasyfikacji ICD-11, autyzm jest klasyfikowany jako „Zaburzenie ze Spektrum Autyzmu” (6A02 – Autism Spectrum Disorder) w kategorii „Zaburzenia neurorozwojowe” (6A – Neurodevelopmental Disorders). W ICD-11 autyzm jest traktowany jako szerokie spektrum obejmujące różne poziomy funkcjonowania oraz nasilania objawów, co odzwierciedla indywidualne różnice między osobami z ASD.

Kryteria diagnostyczne autyzmu w ICD-11:

1. Trudności w interakcjach społecznych i komunikacji społecznej:
   • Zaburzenia w zakresie wzajemności społecznej i emocjonalnej, trudności w inicjowaniu lub odpowiednim reagowaniu na interakcje społeczne.
   • Problemy z rozumieniem i stosowaniem niewerbalnych zachowań komunikacyjnych (np. kontaktu wzrokowego, gestów, mimiki).
   • Trudności w budowaniu i utrzymywaniu relacji z rówieśnikami, problemy z dostosowaniem zachowań do kontekstu społecznego.
2. Ograniczone, powtarzalne wzorce zachowań, zainteresowań lub aktywności:
   • Stereotypowe ruchy ciała, powtarzalne wypowiedzi lub zachowania (np. machanie rękami, kręcenie przedmiotami).
   • Sztywne przestrzeganie rutyn, trudności z adaptacją do zmian.
   • Intensywne zainteresowania, które są nietypowe ze względu na temat lub intensywność (np. obsesja na punkcie liczb, przedmiotów lub tematów).
   • Nietypowe reakcje na bodźce sensoryczne, nadwrażliwość lub obojętność na dźwięki, tekstury, światło.
3. Początek objawów w dzieciństwie:
   • Objawy muszą pojawić się we wczesnym okresie rozwoju dziecka, ale mogą nie być w pełni widoczne, dopóki wymagania środowiskowe nie przekroczą zdolności dziecka do adaptacji.
4. Istotne ograniczenie funkcjonowania w codziennym życiu:
   • Trudności muszą znacząco wpływać na codzienne funkcjonowanie w różnych kontekstach społecznych, edukacyjnych, zawodowych lub rodzinnych.

Poziom nasilenia objawów w ICD-11

W ICD-11 nie stosuje się terminów takich jak „zespół Aspergera” czy „autyzm wysokofunkcjonujący”, które były obecne w ICD-10 i DSM-IV. Zamiast tego stosuje się pojęcie „Zaburzenie ze Spektrum Autyzmu” z różnym poziomem wsparcia:

• Poziom 1: Wymaga wsparcia (osoby te potrzebują minimalnego wsparcia, mają lekkie trudności społeczne i ograniczone zachowania powtarzalne).
• Poziom 2: Wymaga znacznego wsparcia (osoby te mają średnie trudności społeczne i umiarkowane zachowania powtarzalne).
• Poziom 3: Wymaga bardzo znacznego wsparcia (osoby te mają ciężkie trudności społeczne i intensywne zachowania powtarzalne).

Zmiany w stosunku do wcześniejszych klasyfikacji:

1. Jedna wspólna diagnoza: W ICD-11 wszystkie formy autyzmu (np. autyzm dziecięcy, zespół Aspergera, zaburzenie dezintegracyjne) zostały połączone pod jednym terminem „Zaburzenie ze Spektrum Autyzmu”, aby odzwierciedlić fakt, że autyzm jest szerokim spektrum zróżnicowanych objawów i poziomów funkcjonowania.
2. Nacisk na indywidualne różnice: ICD-11 podkreśla, że każda osoba z ASD może prezentować unikalny profil objawów, co wymaga indywidualnego podejścia diagnostycznego i terapeutycznego.
3. Włączenie zaburzeń sensorycznych: W nowej definicji większy nacisk położono na objawy sensoryczne, które są częstym i istotnym aspektem autyzmu, wpływającym na codzienne funkcjonowanie.

Dzięki tym zmianom definicja autyzmu w ICD-11 lepiej odpowiada na złożoność tego zaburzenia i uwzględnia jego szerokie spektrum, co ułatwia odpowiednią diagnostykę oraz interwencję terapeutyczną.

Podsumowanie

Wczesne rozpoznanie autyzmu u niemowląt i małych dzieci ma kluczowe znaczenie dla dalszego rozwoju dziecka. Zwracanie uwagi na wczesne sygnały ostrzegawcze, takie jak brak kontaktu wzrokowego, opóźnienia w rozwoju mowy czy powtarzalne ruchy, może pomóc w szybszym wdrożeniu odpowiednich metod terapeutycznych. Dzięki wczesnej interwencji dzieci z ASD mają większe szanse na rozwój umiejętności społecznych i komunikacyjnych, co pozytywnie wpływa na ich jakość życia.

Zapraszamy do śledzenia aktualnych informacji na temat wczesnego rozwoju dzieci ze spektrum autyzmu na stronie autyzmwszkole.com.