ADHD a autyzm (ASD) – czym się różnią, gdzie się nakładają, jak wygląda diagnoza i wsparcie w praktyce szkolnej. Przewodnik dla nauczycieli i rodziców.
TL;DR
- ADHD = trudności z regulacją uwagi/aktywności/impulsów (od dzieciństwa, w ≥2 środowiskach). NICE+1
- ASD = trwałe trudności w komunikacji i interakcjach społecznych + powtarzalne, ograniczone wzorce zachowań i profil sensoryczny (początek rozwojowy). Nature+1
- Często współwystępują (AuDHD) — badania podają od ~30% do nawet 70% w zależności od próby i metod. PMC+2ScienceDirect+2
- W szkole strategie bywają inne: w ADHD silne dowody dla farmakoterapii I rzutu + modyfikacje środowiskowe; w ASD fundamentem są interwencje rozwojowo-edukacyjne i wsparcie komunikacji. NICE+2PubMed+2
1. Definicje i kryteria: co mówi nauka i klasyfikacje?
ADHD (DSM-5-TR / wytyczne kliniczne)
ADHD to zaburzenie neurorozwojowe z utrwalonym wzorcem nieuwagi i/lub nadpobudliwości-impulsywności, obecnym od dzieciństwa i widocznym w co najmniej dwóch środowiskach (np. dom i szkoła). DSM-5-TR porządkuje prezentacje: mieszana, nieuwaga, nadpobudliwość-impulsywność. PMC
W praktyce klinicznej (NICE NG87) to także: ocena współchorobowości, skal, funkcjonowania i wpływu objawów na jakość życia. NICE+1
Autyzm/ASD (ICD-11)
ICD-11 definiuje ASD poprzez trwałe trudności w inicjowaniu i podtrzymywaniu interakcji społecznych/komunikacji oraz ograniczone, powtarzalne i sztywne wzorce zachowań, zainteresowań lub aktywności, zwykle obecne we wczesnym dzieciństwie i perwazyjne (widoczne w różnych kontekstach). Nature
Przeglądy ICD-11 podkreślają zgodność z nurtem biopsychospołecznym i neurodywersyjnym w rozumieniu autyzmu. PMC
2. Najważniejsze różnice „w pigułce”
- Rdzeń trudności
- ADHD: regulacja uwagi/aktywności/impulsów, zmienność koncentracji, pośpiech, przerywanie, „zapłony” i szybkie gaśnięcie motywacji. Centra Zwalczania i Prewencji Chorób
- ASD: komunikacja i relacje (np. odczytywanie sygnałów społecznych), preferencja rutyny, sztywność poznawcza, profil sensoryczny. Nature
- Zachowania powtarzalne i sensoryka
- Kluczowe diagnostycznie dla ASD; w ADHD nie są kryterialne. Nature
- Motywy „społeczne”
- ADHD: intencje społeczne zwykle adekwatne, trudność to kontrola impulsu i podtrzymanie uwagi. Centra Zwalczania i Prewencji Chorób
- ASD: inny styl komunikowania się i rozumienia kontekstu społecznego. Nature
👉 Czytaj również:
3. Gdzie ADHD i ASD się nakładają?
Badania wskazują na wysoką współchorobowość (AuDHD):
- ADHD w ASD: szacunki przeglądów/meta-analiz ~38–70%. ScienceDirect+1
- ASD w ADHD: ~13–50% (różnice zależne od wieku i metod). PMC
Materiały polskie dla rodzin/terapeutów przytaczają podobne widełki (30–80% vs 20–50%). synapsis.org.pl
Co się nakłada? Funkcje wykonawcze (planowanie, hamowanie reakcji), regulacja emocji, sen. U części osób maskowanie objawów (zwłaszcza u dziewcząt/kobiet) utrudnia rozpoznanie. synapsis.org.pl
4. Diagnoza: jak wygląda w praktyce (dzieci, młodzież, dorośli)
- ADHD: diagnoza kliniczna (wywiad rozwojowy, skale, obserwacja, różnicowanie). Aktualne polskie rekomendacje PTP 2024 dla dorosłych akcentują całościową ocenę psychiatryczną i współchorobowości. Termedia
- ASD: zespół specjalistów + narzędzia standaryzowane (np. ADOS-2, ADI-R) jako element szerszej oceny; badania potwierdzają ich trafność, również w adaptacjach online, ale nie stanowią „samodzielnej diagnozy” bez kontekstu klinicznego. PMC+2PMC+2
Dlaczego różnicowanie jest kluczowe?
Mylenie ASD z ADHD (lub odwrotnie) zmienia ścieżkę wsparcia: od doboru leków (ADHD) po intensywność i typ interwencji rozwojowych (ASD).
5. Wsparcie i leczenie: gdzie strategie się różnią?
- ADHD
- Mocna baza dowodowa dla farmakoterapii I rzutu (metylofenidat/lisdexamfetamina; alternatywnie atomoksetyna, guanfacyna) + psychoedukacja i modyfikacje środowiskowe. Wytyczne NICE NG87. NICE+1
- ASD
- Farmakoterapia nie leczy autyzmu; bywa objawowa (np. drażliwość). Trzonem są interwencje edukacyjno-rozwojowe, wsparcie komunikacji (AAC), praca nad elastycznością i profilami sensorycznymi. (Przeglądy ICD-11 / materiały wytycznych). Nature+1
- Kiedy współwystępują (AuDHD)
- Leki na ADHD mogą redukować objawy ADHD u dzieci/młodzieży z ASD, lecz wymagają ostrożnego monitorowania i łączenia z interwencjami środowiskowymi. (Przeglądy i badania). NICE
👉 Czytaj także: Co to jest podwójna diagnoza (autyzm + ADHD, autyzm + lęki)?
6. Perspektywa szkolna: szybkie porady dla nauczycieli
Jeśli dominuje profil ADHD:
- Krótkie, jednoznaczne instrukcje; „podziel zadanie na kroki”; kontrakt zachowań; miejsca ograniczające bodźce; „ruch legalny” (krótkie przerwy) zamiast ciągłego korygowania. (zgodnie z NG87 – adaptacje środowiskowe). NICE
Jeśli dominuje profil ASD:
- Przewidywalna struktura (plan dnia w formie wizualnej), jasno oznaczone przejścia, wsparcie komunikacji (piktogramy/AAC), praca nad elastycznością, różnicowanie zadań sensorycznie. (ICD-11 opis perwazyjności + standard praktyki diagnostycznej). Nature
Jeśli widzisz cechy obu (AuDHD):
- Połącz strategie z obu kolumn; pilnuj obciążenia bodźcami i „kosztu poznawczego”; oceniaj funkcję zachowania (co dziecko „komunikuje” danym zachowaniem).
7. Częste mity – szybkie sprostowania
- „ADHD jest w spektrum autyzmu” – nie. To odrębne diagnozy, które mogą współwystępować. Nature
- „ADOS-2 sam diagnozuje” – nie; to narzędzie w rękach zespołu, zawsze w kontekście pełnej oceny funkcjonowania. Blue ABA
👉 Czytaj również: Neuroróżnorodność bez maski – życie na skrzyżowaniu autyzmu, ADHD i poszukiwania tożsamości
8. Najczęstsze pytania (FAQ)
Czy można mieć jednocześnie ADHD i ASD?
Tak. Szacunki badań: od ok. 30% do nawet 70% współwystępowania zależnie od próby/metryk. W praktyce klinicznej mówimy o AuDHD. PMC+2ScienceDirect+2
Czy leki na ADHD „leczą” autyzm?
Nie. Mogą pomóc na objawy ADHD (uwaga/impulsy), ale w ASD podstawą są interwencje edukacyjno-rozwojowe i wsparcie komunikacji. NICE+1
Jak odróżnić „nieuwagę” ADHD od „wąskiej uwagi” w ASD?
W ADHD przeważa chwiejność i szybkie znużenie; w ASD uwaga bywa hiper-skupiona na tematach specjalnych, z równoczesną trudnością w „przełączaniu się”. (Wnioski z opisów kryterialnych DSM-5-TR/ICD-11). PMC+1
Jakie narzędzia są najczęściej używane w diagnozie ASD?
ADOS-2 (obserwacja standaryzowana) i ADI-R (wywiad z opiekunem) – w ramach badania zespołowego. PMC+1
Jakie wytyczne kliniczne są dziś punktem odniesienia?
Dla ADHD: NICE NG87; dla ASD: opisy i kryteria ICD-11 oraz dobre praktyki diagnozy (z użyciem ADOS-2/ADI-R). W Polsce dla dorosłych z ADHD – PTP 2024. NICE+2Nature+2
9. Do dalszego czytania (źródła, które warto znać)
- NICE NG87 – rozpoznawanie, leczenie i wsparcie ADHD (przegląd 2025). NICE
- DSM-5-TR i omówienia zmian dot. ADHD (2022–2023). PMC
- ICD-11 – przeglądy naukowe ASD (perwazyjność, kryteria, implikacje praktyczne). Nature+1
- Meta-analizy współchorobowości ADHD/ASD (różne szacunki w zależności od doboru próby). ScienceDirect+1
- Polskie rekomendacje PTP 2024 dla dorosłych z ADHD (praktyczne wskazówki kliniczne). Termedia
- Materiały edukacyjne dla rodzin o AuDHD (SYNAPSIS). synapsis.org.pl
10. Powiązane
- Powiązane artykuły (autyzmwszkole.com):
- Zapoznaj się: Arkusze, karty pracy, materiały dla dzieci i młodzieży ze spektrum autyzmu
- Subskrypcja:
- 6 zł/mies. – czytasz więcej artykułów i korzystasz z podstawowych plików.
- 10 zł Premium – dostęp do scenariuszy, szablonów i warsztatów.
📘 Przeczytaj eBooki 🎯 Zajrzyj do Pakietów lekcyjnych
👉 Czytaj również:
autyzmwszkole.com 