Jak rozpoznać i wspierać gotowość dziecka z ASD do rozpoczęcia nauki w szkole?
🎓 Czym jest gotowość szkolna?
Gotowość szkolna to złożony zespół cech rozwojowych, które umożliwiają dziecku rozpoczęcie nauki w szkole z szansą na sukces. Obejmuje ona rozwój poznawczy, emocjonalno-społeczny, motoryczny, komunikacyjny oraz samodzielność.
W przypadku dzieci ze spektrum autyzmu (ASD) gotowość szkolna może przejawiać się inaczej niż u dzieci neurotypowych. Wymaga to indywidualnego podejścia i specjalistycznej oceny.
🧠 Główne obszary oceny gotowości szkolnej u dziecka z autyzmem
1. Rozwój poznawczy
- Dziecko rozpoznaje kolory, kształty, cyfry i litery w podstawowym zakresie.
- Przejawia zainteresowanie zabawami edukacyjnymi, układankami, grami logicznymi.
- Potrafi skoncentrować się na zadaniu przez kilka minut.
- Wymaga wsparcia w zakresie rozumienia poleceń złożonych lub abstrakcyjnych.
2. Kompetencje emocjonalno-społeczne
- Potrafi wyrazić podstawowe emocje i rozpoznać je u innych (czasem z pomocą).
- Może mieć trudność z nawiązywaniem spontanicznych relacji z rówieśnikami.
- Lepiej funkcjonuje w kontaktach jeden na jeden niż w grupie.
- Potrzebuje przewidywalności i schematów w organizacji dnia.
3. Komunikacja
- Posługuje się mową werbalną lub alternatywnymi metodami komunikacji (np. PECS, AAC).
- Rozumie proste pytania i potrafi udzielić odpowiedzi (czasem echolalicznie).
- Wykazuje chęć komunikowania potrzeb, choć czasem wymaga zachęt lub podpowiedzi.
4. Motoryka i percepcja
- Sprawność motoryczna umożliwia rysowanie, kolorowanie, manipulację kredkami czy nożyczkami (czasem ze wsparciem).
- Motoryka duża jest w normie lub z nieznacznymi trudnościami (np. koordynacja ruchowa).
- Występują trudności w zakresie koordynacji wzrokowo-ruchowej i orientacji przestrzennej.
5. Samodzielność
- Dziecko samodzielnie spożywa posiłki i korzysta z toalety (czasem z niewielkim wsparciem).
- Potrafi się ubrać i rozebrać przy niewielkiej pomocy.
- Zna podstawowe zasady bezpieczeństwa i reaguje na proste polecenia.
📝 Przykładowa informacja o gotowości szkolnej dziecka z ASD (fragment opinii)
Imię i nazwisko dziecka: Jan Kowalski
Data urodzenia: 15.03.2019 r.
Ocena gotowości szkolnej dziecka z autyzmem:
Jan jest dzieckiem inteligentnym, o łagodnym usposobieniu. W bezpiecznym środowisku i przy odpowiednim wsparciu potrafi wykonywać proste zadania edukacyjne. Wymaga jednak dodatkowego czasu na adaptację do nowych sytuacji i osób. Jan wykazuje trudności w zakresie rozumienia reguł społecznych, spontanicznych interakcji rówieśniczych oraz przetwarzania bodźców sensorycznych. Potrzebuje przewidywalności oraz jasnych zasad.
Komunikacja werbalna jest obecna, choć występuje echolalia i trudności w zadawaniu pytań. Chętnie korzysta z gestów i obrazków w celu wyrażania potrzeb.
Jan przejawia gotowość do podjęcia nauki szkolnej, pod warunkiem zapewnienia odpowiedniego wsparcia: nauczyciela wspomagającego, pracy w małych grupach, materiałów wizualnych oraz czasu na przerwy sensoryczne.
Zalecana forma edukacji: edukacja włączająca z dostosowaniem warunków i metod pracy do indywidualnych potrzeb ucznia.
💡 Jak wspierać dziecko z ASD w przygotowaniu do szkoły?
- Ćwicz z dzieckiem rytuały szkolne – pakowanie plecaka, siadanie przy biurku, słuchanie nauczyciela.
- Rozwijaj komunikację – używaj obrazków, gestów, powtarzalnych form zdań.
- Ucz rozpoznawania emocji i reakcji społecznych – bajki terapeutyczne, historyjki społeczne.
- Wprowadzaj elementy samodzielności – ubieranie, korzystanie z toalety, sprzątanie po sobie.
- Rozwijaj koncentrację i uwagę – proste gry planszowe, ćwiczenia logiczne, układanki.
Poniżej znajduje się kolejna przykładowa opinia o gotowości szkolnej dziecka ze spektrum autyzmu.
PRZYKŁADOWA OPINIA O GOTOWOŚCI SZKOLNEJ DZIECKA ZE SPEKTRUM AUTYZMU
Imię i nazwisko dziecka: Jakub Nowak
Data urodzenia: 12.05.2018 r.
Placówka: Przedszkole Specjalne „Tęczowa Kraina”
Specjalista sporządzający opinię: mgr Anna Kowalska – psycholog/pedagog specjalny
Data sporządzenia opinii: 10.04.2025 r.
1. Wprowadzenie
Niniejsza opinia została sporządzona na wniosek rodziców oraz wychowawcy grupy przedszkolnej w celu oceny gotowości szkolnej dziecka z rozpoznanym zaburzeniem ze spektrum autyzmu (ASD, poziom funkcjonowania 1 wg ICD-11). Opinia ma na celu wskazanie mocnych stron dziecka, obszarów wymagających wsparcia oraz zaleceń dotyczących dalszej edukacji.
2. Obserwacja funkcjonowania dziecka
Rozwój poznawczy
Jakub przejawia zainteresowanie zabawami konstrukcyjnymi, puzzlami oraz grami logicznymi. Rozpoznaje kolory, kształty, niektóre litery i cyfry. Potrafi liczyć do 10 i układa proste sekwencje. Wymaga wsparcia w zakresie zrozumienia pojęć abstrakcyjnych oraz pracy według instrukcji dwuetapowej. Koncentracja uwagi jest ograniczona do około 5–10 minut, szczególnie w sytuacji grupowej.
Rozwój emocjonalno-społeczny
Chłopiec ma trudności w spontanicznym nawiązywaniu relacji z rówieśnikami. W zabawie preferuje aktywności indywidualne lub kontakt z wybranym dorosłym. Reaguje niepokojem na nagłe zmiany i nowe sytuacje. Potrzebuje przewidywalnego rytmu dnia oraz jasnych, jednoznacznych komunikatów. Przejawia trudność w regulacji emocji – zdarza się płacz, wycofanie lub stereotypie w sytuacjach stresujących.
Komunikacja
Jakub posługuje się mową werbalną w zakresie zdań prostych, często echolalicznie. Komunikuje potrzeby, odpowiada na pytania, choć nie inicjuje rozmowy. Potrzebuje wsparcia w rozumieniu przekazów dłuższych i emocjonalnych. Używa również gestów i wskazań, co pomaga mu w kontaktach z otoczeniem. Dobrze reaguje na wspomaganie wizualne (obrazki, piktogramy).
Motoryka
Motoryka mała rozwinięta jest w stopniu wystarczającym – Jakub potrafi trzymać kredkę, malować, układać klocki, choć wykonuje ruchy niepewnie i wolno. Występują trudności z precyzją. Motoryka duża: sprawność ruchowa pozwala na samodzielne chodzenie, bieganie, podskakiwanie, jednak obserwuje się osłabioną koordynację i ostrożność przy nowych aktywnościach ruchowych.
Samodzielność
Jakub samodzielnie spożywa posiłki, korzysta z toalety i ubiera się z niewielką pomocą. Potrafi wykonywać proste obowiązki (np. posprzątać po sobie), gdy otrzyma jasne polecenie i zostanie zmotywowany.
3. Wnioski i zalecenia
Jakub przejawia potencjał do rozpoczęcia nauki w szkole podstawowej, przy czym wymaga dostosowanego środowiska edukacyjnego oraz indywidualnego wsparcia.
Zalecane formy wsparcia:
- edukacja włączająca w oddziale ogólnodostępnym lub integracyjnym,
- obecność nauczyciela wspomagającego,
- praca z wykorzystaniem materiałów wizualnych, planu dnia i schematów,
- zapewnienie przestrzeni do wyciszenia (kącik sensoryczny),
- częste przerwy, ruch w trakcie zajęć,
- nauka umiejętności społecznych i emocjonalnych w formie indywidualnej lub małych grup.
4. Podsumowanie
Chłopiec jest gotowy do rozpoczęcia nauki szkolnej przy odpowiednim wsparciu specjalistycznym. Kluczowe znaczenie ma indywidualizacja procesu edukacyjnego oraz współpraca szkoły z rodzicami i specjalistami.
Podpis specjalisty:
mgr Anna Kowalska
(podpis i pieczątka)
Poniżej zaproponowaliśmy proste i praktyczne narzędzie do obserwacji gotowości szkolnej dziecka ze spektrum autyzmu (ASD) – idealne dla nauczycieli, pedagogów, terapeutów oraz specjalistów poradni. Formularz uwzględnia najważniejsze obszary funkcjonowania dziecka i może być wykorzystany jako część diagnozy lub dokumentacji.
🧩 Narzędzie do obserwacji gotowości szkolnej dziecka ze spektrum autyzmu (ASD)
Dla nauczyciela, pedagoga, psychologa lub terapeuty
📋 Dane ucznia
- Imię i nazwisko: ………………………………………………….
- Data urodzenia: ………………..
- Grupa / klasa: ………………..
- Data obserwacji: ………………..
- Osoba obserwująca: ……………………………………………
🔍 OBSZARY OBSERWACJI
I. Rozwój poznawczy
| Umiejętność | Obserwacja (✔/✖) | Uwagi |
|---|---|---|
| Rozpoznaje podstawowe kolory i kształty | ||
| Liczy do 5 / 10 / więcej | ||
| Rozpoznaje litery lub niektóre wyrazy | ||
| Potrafi dopasować elementy (np. puzzle) | ||
| Utrzymuje koncentrację na zadaniu przez min. 5 minut | ||
| Rozumie proste polecenia słowne (jedno-/dwuczłonowe) |
II. Funkcjonowanie emocjonalne i społeczne
| Umiejętność | Obserwacja (✔/✖) | Uwagi |
|---|---|---|
| Rozpoznaje i nazywa podstawowe emocje (z pomocą / samodzielnie) | ||
| Przestrzega zasad ustalonych w grupie | ||
| Reaguje adekwatnie w sytuacjach społecznych | ||
| Współpracuje w zabawie lub zadaniu z innym dzieckiem | ||
| Potrafi poczekać na swoją kolej | ||
| Reaguje adekwatnie na porażkę lub zmianę planu |
III. Komunikacja
| Umiejętność | Obserwacja (✔/✖) | Uwagi |
|---|---|---|
| Posługuje się mową werbalną | ||
| Używa alternatywnych metod komunikacji (PECS, gesty, AAC) | ||
| Inicjuje komunikację | ||
| Odpowiada na pytania (słownie / pokazuje) | ||
| Potrafi przekazać potrzebę (np. pragnienie, toaleta) |
IV. Motoryka i koordynacja
| Umiejętność | Obserwacja (✔/✖) | Uwagi |
|---|---|---|
| Sprawnie trzyma kredkę / ołówek | ||
| Potrafi rysować proste kształty | ||
| Wycina nożyczkami (samodzielnie / z pomocą) | ||
| Skacze, biega, wykonuje proste ćwiczenia ruchowe | ||
| Ma trudności w koordynacji ruchowej / równowadze |
V. Samodzielność
| Umiejętność | Obserwacja (✔/✖) | Uwagi |
|---|---|---|
| Samodzielnie korzysta z toalety | ||
| Samodzielnie spożywa posiłek | ||
| Uczy się ubierać / rozbierać (samodzielnie / z pomocą) | ||
| Sprząta po sobie / wykonuje proste polecenia domowe | ||
| Reaguje na polecenia nauczyciela lub opiekuna |
🧠 Dodatkowe informacje (np. sensoryka, preferencje, potrzeby):
……………………………………………………………………………………………………….
……………………………………………………………………………………………………….
……………………………………………………………………………………………………….
✅ Wstępna ocena gotowości szkolnej:
- Dziecko wykazuje gotowość szkolną / wymaga wsparcia w wybranych obszarach / wskazana dalsza diagnoza i obserwacja
- Zalecane formy wsparcia:
☐ nauczyciel wspomagający
☐ indywidualne materiały dydaktyczne
☐ pomoc psychologa/terapeuty
☐ praca z użyciem komunikacji wspomagającej
☐ adaptacje przestrzenne i sensoryczne
☐ inne: ……………………………………………………
Podpis osoby obserwującej:
………………………………………………………
(data i podpis)
❓ Najczęściej zadawane pytania
Czy dziecko z autyzmem musi umieć czytać i pisać, by pójść do szkoły?
Nie. Gotowość szkolna nie oznacza znajomości liter i cyfr, ale ogólnego przygotowania do nauki – emocjonalnego, społecznego, poznawczego.
Czy dziecko z ASD może uczyć się w szkole ogólnodostępnej?
Tak, pod warunkiem dostosowania warunków edukacyjnych. W Polsce obowiązuje model edukacji włączającej.
Czy diagnoza autyzmu wyklucza rozpoczęcie nauki szkolnej w terminie?
Nie. Diagnoza nie jest przeszkodą. Ważna jest indywidualna ocena możliwości i potrzeb dziecka.
Kiedy warto rozważyć odroczenie obowiązku szkolnego?
Gdy dziecko nie radzi sobie emocjonalnie, nie komunikuje podstawowych potrzeb i nie jest gotowe do funkcjonowania w większej grupie.
autyzmwszkole.com 