➡️ Trening umiejętności społecznych (TUS), praca nad rozumieniem emocji i interakcjami z rówieśnikami
Wprowadzenie
Gotowość szkolna dziecka ze spektrum autyzmu to nie tylko poziom intelektualny czy umiejętność pisania i liczenia. Kluczową rolę odgrywa gotowość społeczno-emocjonalna, czyli zdolność do rozpoznawania emocji, radzenia sobie ze stresem, współpracy z rówieśnikami i przestrzegania zasad społecznych. Dla dzieci z ASD te kompetencje bywają trudne, ale można je skutecznie rozwijać, stosując m.in. Trening Umiejętności Społecznych (TUS).
Czym jest gotowość społeczno-emocjonalna?
Gotowość społeczno-emocjonalna oznacza, że dziecko:
- potrafi rozpoznawać i nazywać emocje (własne i cudze),
- umie wyrażać emocje w akceptowalny sposób,
- rozumie podstawowe zasady interakcji społecznych (np. czekanie na swoją kolej, proszenie o pomoc),
- potrafi nawiązywać i utrzymywać relacje z rówieśnikami,
- posiada umiejętność samoregulacji emocjonalnej i behawioralnej.
W przypadku dzieci z autyzmem rozwój tych obszarów może wymagać dodatkowego, systematycznego wsparcia.
Trening Umiejętności Społecznych (TUS) – skuteczna metoda wsparcia
TUS to forma zajęć grupowych lub indywidualnych, której celem jest nauka i ćwiczenie umiejętności potrzebnych do funkcjonowania w grupie rówieśniczej i społeczeństwie. Programy TUS dla dzieci ze spektrum autyzmu obejmują zazwyczaj:
- rozpoznawanie emocji na podstawie mimiki, tonu głosu i sytuacji,
- ćwiczenia w prowadzeniu rozmowy, rozpoczynaniu i kończeniu kontaktu,
- modelowanie zachowań społecznych poprzez scenki, rysunki, historyjki obrazkowe,
- naukę rozwiązywania konfliktów i asertywnego wyrażania siebie,
- budowanie pozytywnej samooceny i empatii.
Zajęcia TUS są dostosowywane do wieku i poziomu funkcjonowania uczestników, a ich skuteczność została potwierdzona licznymi badaniami.
Jak rozwijać rozumienie emocji u dziecka z ASD?
Rozpoznawanie i nazywanie emocji to fundament budowania gotowości społeczno-emocjonalnej. U dzieci z autyzmem pomocne mogą być:
- karty emocji (z ilustracjami twarzy i nazwami emocji),
- lustrzane ćwiczenia mimiczne – wspólne odgrywanie emocji,
- historyjki społeczne z elementami emocjonalnymi,
- dzienniczki uczuć – dzieci rysują lub opisują, co czują w ciągu dnia,
- aplikacje edukacyjne wspierające naukę emocji (np. „EmoKarty”, „iFeel”).
Wspieranie interakcji z rówieśnikami
Dzieci ze spektrum często mają trudności w inicjowaniu kontaktu, interpretowaniu sygnałów społecznych i podtrzymywaniu relacji. Można je wspierać poprzez:
- zabawy w parach lub małych grupach z wyraźnie określonymi rolami,
- modelowanie społecznych zachowań przez dorosłych i rówieśników,
- rozmowy refleksyjne po sytuacjach społecznych („Co się wydarzyło? Co można było zrobić inaczej?”),
- zachęcanie do wspólnych działań opartych na zainteresowaniach dziecka (np. układanie klocków, rysowanie, gry planszowe).
Rola szkoły i nauczyciela
Nauczyciele i pedagodzy mogą skutecznie wspierać rozwój gotowości społeczno-emocjonalnej, jeśli:
- wprowadzają stałe rytuały dnia, które dają poczucie bezpieczeństwa,
- stosują wizualizacje zasad i emocji,
- regularnie organizują zajęcia TUS lub inne formy pracy grupowej,
- współpracują z rodzicami i specjalistami (psycholog, terapeuta).
Współpraca z rodziną
Rodzice są najważniejszymi sojusznikami szkoły. Warto:
- omawiać postępy dziecka w zakresie emocji i relacji,
- dzielić się materiałami (np. kartami emocji, historyjkami społecznymi),
- zachęcać do stosowania tych samych strategii w domu i szkole,
- objąć dziecko i rodzinę wsparciem psychologicznym, jeśli to konieczne.
Przykładowe ćwiczenia TUS (Trening Umiejętności Społecznych) wspierające gotowość społeczno-emocjonalną dziecka ze spektrum autyzmu – gotowe do wykorzystania w klasie, na terapii lub w domu:
Ćwiczenie 1: Karty emocji – Co czuję?
Cel: Nauka rozpoznawania i nazywania emocji.
Instrukcja:
- Pokaż dziecku kartę z wybraną emocją (np. radość, złość, smutek, strach).
- Poproś dziecko, aby opowiedziało, w jakiej sytuacji może pojawić się ta emocja.
- Zapytaj: Jak wygląda twarz osoby, która tak się czuje?
Materiały: Obrazki emocji (można narysować, wydrukować lub użyć gotowych kart).
Ćwiczenie 2: Moje emocje dziś – dzienniczek uczuć
Cel: Uświadamianie i nazywanie emocji przeżywanych w ciągu dnia.
Instrukcja:
- Codziennie poproś dziecko, aby zaznaczyło lub narysowało, jak się dziś czuło.
- Użyj skali emocji (np. buźki uśmiechnięte, neutralne, smutne).
- Zapytaj: Co sprawiło, że tak się czułeś?
Materiały: Dzienniczek emocji – tabela z dniami tygodnia i miejscem na narysowanie lub zaznaczenie emocji.
Ćwiczenie 3: Scenki społeczne – Co zrobić, gdy…?
Cel: Ćwiczenie zachowań społecznych i rozwiązywania problemów.
Instrukcja:
- Przedstaw dziecku krótką sytuację np. „Kolega zabrał Ci zabawkę”.
- Zapytaj:
- Jak się czujesz?
- Co możesz zrobić?
- Jak można to rozwiązać?
- Odegrajcie wspólnie scenkę, zmieniając role.
Materiały: Karty sytuacyjne lub historyjki obrazkowe przedstawiające scenki społeczne.
Ćwiczenie 4: Moje koło przyjaciół
Cel: Rozwijanie świadomości społecznej i nawiązywanie relacji.
Instrukcja:
- Poproś dziecko, aby narysowało siebie w środku koła.
- Wokół niech narysuje osoby, z którymi lubi spędzać czas (np. mama, kolega, nauczyciel).
- Omówcie wspólnie:
- Co lubią robić razem?
- Jak można być dobrym przyjacielem?
Materiały: Kartka papieru, kredki, flamastry.
Chcesz, żebym przygotował też karty emocji, dzienniczek uczuć lub karty sytuacyjne do druku?
Podsumowanie
Gotowość społeczno-emocjonalna u dziecka ze spektrum autyzmu to fundament jego adaptacji w szkole i budowania relacji z innymi. Można ją rozwijać poprzez:
- Trening Umiejętności Społecznych (TUS),
- systematyczną naukę rozpoznawania emocji,
- wsparcie w nawiązywaniu relacji rówieśniczych,
- współpracę szkoły z rodziną i specjalistami.
To długotrwały proces, ale każda drobna zmiana przynosi dziecku większe poczucie kompetencji i bezpieczeństwa.
Najczęstsze pytania:
1. Czy każde dziecko z autyzmem potrzebuje TUS?
Nie każde, ale wiele dzieci ze spektrum odnosi korzyść z zajęć TUS, zwłaszcza gdy ma trudności w nawiązywaniu relacji czy regulacji emocji.
2. Kiedy najlepiej rozpocząć rozwijanie gotowości społeczno-emocjonalnej?
Jak najwcześniej – już w przedszkolu można wdrażać proste formy TUS i zabawy emocjonalne.
3. Czy nauczyciel może sam prowadzić TUS?
Tak, jeśli ma odpowiednie przygotowanie pedagogiczne i korzysta ze sprawdzonych scenariuszy i materiałów.
4. Jakie materiały warto mieć w klasie?
Karty emocji, plansze z zasadami społecznymi, historyjki obrazkowe, lusterko, zabawki do odgrywania scenek, aplikacje edukacyjne.
Chcesz więcej scenariuszy zajęć TUS i materiałów do pracy z dzieckiem ze spektrum autyzmu? Zajrzyj do zakładki „Materiały dla nauczycieli” na stronie 👉 autyzmwszkole.com
autyzmwszkole.com 