Czym różnią się objawy PTSD u osób ze spektrum autyzmu od typowych reakcji stresowych. Specyficzne symptomy, w diagnostyce i terapii dostosowanej do potrzeb ASD.

Poradnik dla nauczycieli, terapeutów i rodziców.

Zespół stresu pourazowego (PTSD) to poważne zaburzenie psychiczne wynikające z doświadczenia traumatycznych wydarzeń. Choć jest dobrze opisane w literaturze ogólnej, objawy PTSD u osób ze spektrum autyzmu (ASD) mogą przybierać nietypowe formy, co często prowadzi do ich niezauważenia lub błędnej diagnozy. W dalszej części przeanalizujemy, czym charakteryzują się objawy PTSD w kontekście ASD i jakie różnice występują w porównaniu do typowych reakcji stresowych.

Czym jest PTSD?

PTSD jest zaburzeniem wynikającym z doświadczenia ekstremalnie stresujących lub traumatycznych wydarzeń, takich jak przemoc, wypadki, klęski żywiołowe czy zaniedbanie. Kluczowe objawy PTSD obejmują:

• Natrętne wspomnienia traumatycznego wydarzenia,
• Unikanie bodźców przypominających o traumie,
• Nadmierne pobudzenie, takie jak problemy ze snem czy łatwe denerwowanie się,
• Zmiany nastroju i trudności z koncentracją.

U osób neurotypowych objawy te często mają wyraźny charakter, jednak w przypadku osób z ASD manifestacja PTSD może być bardziej złożona.

Specyfika PTSD u osób z ASD

Osoby ze spektrum autyzmu są bardziej narażone na doświadczenie traumy z powodu takich czynników jak trudności w komunikacji, podatność na przemoc (zarówno fizyczną, jak i emocjonalną) czy wykluczenie społeczne. PTSD u tych osób często przybiera unikalne formy:

1. Reakcje sensoryczne:
   • Trauma może nasilać nadwrażliwość sensoryczną, prowadząc do silniejszych reakcji na bodźce takie jak hałas, światło czy dotyk.
   • Czasem dochodzi do odwrotnego efektu, czyli odcięcia sensorycznego, gdzie osoba zdaje się ignorować bodźce.
2. Nietypowe wyrażanie emocji:
   • Zamiast klasycznych objawów PTSD, takich jak smutek czy lęk, osoby z ASD mogą przejawiać agresję lub wycofanie się.
   • Trudności z nazywaniem i rozumieniem emocji (aleksytymia) mogą utrudniać rozpoznanie objawów PTSD.
3. Problemy z komunikacją:
   • Osoby z ASD często mają trudności z opisywaniem doświadczeń traumatycznych, co prowadzi do niedodiagnozowania PTSD.
   • Zamiast tego, trauma może przejawiać się w regresie komunikacyjnym, np. ograniczeniu liczby słów lub całkowitym wycofaniu się z komunikacji werbalnej.
4. Powtarzające się zachowania:
   • Trauma może nasilać stereotypie (powtarzalne ruchy lub zachowania) jako mechanizm radzenia sobie z emocjami.
   • W niektórych przypadkach pojawiają się nowe kompulsje lub rytuały.
5. Trudności w relacjach społecznych:
   • Osoby z ASD mogą bardziej izolować się po doświadczeniu traumy, unikać kontaktu wzrokowego i interakcji z otoczeniem.
   • Wycofanie się może być błędnie interpretowane jako cecha autystyczna, a nie objaw PTSD.

Diagnoza PTSD w kontekście ASD

Rozpoznanie PTSD u osób z ASD wymaga szczególnej uwagi i zrozumienia specyfiki spektrum. Ważne elementy diagnozy obejmują:

• Wywiad z opiekunami i terapeutami, aby zrozumieć zmiany w zachowaniu osoby po potencjalnym wydarzeniu traumatycznym.
• Obserwacja zmian w codziennym funkcjonowaniu, takich jak nagłe wybuchy agresji, zmniejszenie kontaktu społecznego czy regres w nabytych umiejętnościach.
• Współpraca multidyscyplinarna, łącząca psychologów, terapeutów behawioralnych i specjalistów od autyzmu.

Terapia PTSD u osób z ASD

Podejście terapeutyczne musi być dostosowane do potrzeb osób z ASD:

1. Terapia poznawczo-behawioralna (CBT):
   • CBT z elementami dostosowanymi do ASD (np. wizualizacje, scenariusze obrazkowe) może być skuteczna w radzeniu sobie z objawami PTSD.
2. Terapia sensoryczna:
   • Praca nad regulacją bodźców sensorycznych, takich jak dźwięki czy dotyk, może pomóc zmniejszyć nadmierne pobudzenie.
3. Terapia relaksacyjna i mindfulness:
   • Techniki oddechowe i świadoma uwaga są szczególnie przydatne w obniżaniu poziomu lęku.
4. Wsparcie społeczne:
   • Włączenie rodziny, opiekunów i terapeutów w proces leczenia pozwala lepiej rozumieć potrzeby osoby z ASD i wspierać ją w powrocie do stabilności emocjonalnej.

Podsumowanie

PTSD u osób z ASD może przybierać formy odbiegające od typowych objawów stresu pourazowego. Kluczowe jest indywidualne podejście diagnostyczne i terapeutyczne, uwzględniające specyficzne potrzeby wynikające ze spektrum autyzmu. Zrozumienie tych różnic może znaczną poprawić jakość życia osób z ASD, pozwalając im skuteczniej radzić sobie z traumą i jej konsekwencjami.