Dla wielu uczniów ze spektrum autyzmu (ASD), każdy dzień w szkole to wyzwanie – pełne nieprzewidywalnych sytuacji, zmian i bodźców, które mogą wywoływać silny lęk. Jedną z najskuteczniejszych strategii wspierających dzieci z ASD w środowisku szkolnym jest planowanie dnia. W artykule wyjaśniamy, dlaczego przewidywalność odgrywa kluczową rolę w redukcji lęku i jak nauczyciele oraz terapeuci mogą wdrożyć tę technikę w praktyce.

Dlaczego uczniowie z ASD odczuwają lęk w szkole?

Uczniowie z autyzmem często mają trudności z przetwarzaniem informacji, zmianami rutyny, a także z rozumieniem relacji społecznych. To wszystko może prowadzić do silnego stresu i napięcia. Jednym z najczęściej obserwowanych skutków jest lęk antycypacyjny – czyli strach przed tym, co się wydarzy.

Badania neurobiologiczne wskazują, że osoby ze spektrum autyzmu wykazują nadaktywność ciała migdałowatego – struktury mózgowej odpowiedzialnej za przetwarzanie emocji i wykrywanie zagrożeń. To sprawia, że dzieci z ASD reagują silniej na nieznane lub nieprzewidywalne sytuacje.

Planowanie dnia – narzędzie redukujące lęk

Czym jest planowanie dnia?

To świadome i uporządkowane przedstawienie kolejnych aktywności dnia szkolnego w formie:

• wizualnej (np. obrazki, piktogramy, zdjęcia),
• pisemnej (lista zadań),
• czasowej (plan lekcji, zegary, minutniki).

Dobrze przygotowany plan dnia pełni funkcję mapy dnia, która pozwala dziecku zrozumieć, co je czeka, czego się spodziewać, jak długo dana aktywność potrwa i co nastąpi potem.

Jak planowanie dnia pomaga w redukcji lęku?

• ✅ Zwiększa poczucie bezpieczeństwa i kontroli.
• ✅ Zmniejsza niepewność i lęk przed nieznanym.
• ✅ Ułatwia przechodzenie między aktywnościami.
• ✅ Pomaga regulować emocje i zachowanie.
• ✅ Wzmacnia przewidywalność i rutynę, które są kluczowe dla dzieci z ASD.

Praktyczne sposoby wdrożenia planowania dnia w klasie

1. Tablica z planem dnia

Umieść ją w widocznym miejscu w sali. Zastosuj:

• Kolory do oznaczenia różnych rodzajów aktywności.
• Obrazki dla młodszych dzieci lub tych z trudnościami w czytaniu.
• Możliwość przesuwania/odpinania wykonanych zadań (np. na rzepy).

2. Indywidualny plan dnia

Dla dzieci z nasilonymi trudnościami warto stworzyć spersonalizowany plan dnia:

• w formie zeszytu, etui z kartami lub aplikacji na tablecie,
• z uwzględnieniem przerw sensorycznych lub czasów wyciszenia.

🗓️ Mój Plan Dnia – Przykład

✅ Co mi się dziś podobało?

(np. zajęcia sportowe, czytanie bajki, przerwa z kolegą)

🧠 Czego się nauczyłem/am?

(np. nowa litera, dodawanie, ćwiczenie oddechowe)

😌 Kiedy czułem/am się spokojny/a?

(np. podczas cichego czasu, na przerwie, gdy wiedziałem, co będzie potem)

3. Zegar z podziałem dnia

Użyj zegara ze specjalnie oznaczonymi segmentami kolorystycznymi (np. czerwony – matematyka, niebieski – przerwa). Pomaga dzieciom lepiej orientować się w czasie i przewidywać zmiany.

4. Zapowiedzi przejść między aktywnościami

Stosuj sygnały słowne i wizualne typu:

• „Za 5 minut zaczniemy matematykę”,
• „Po śniadaniu pójdziemy na zajęcia logopedyczne”,
• „Zobacz, co będzie potem – spójrz na plan”.

Rola nauczyciela i terapeuty w budowaniu poczucia bezpieczeństwa

Planowanie dnia to coś więcej niż tylko technika. To codzienne budowanie zaufania, poczucia wpływu i bezpieczeństwa. Warto:

• Uwzględniać dziecko w tworzeniu planu (np. wybór nagrody lub aktywności relaksującej).
• Wprowadzać zmiany stopniowo, z wyprzedzeniem je zapowiadając.
• Używać języka faktów i unikania zaskoczeń – np. „Dziś zamiast zajęć sportowych pójdziemy do sali zabaw”.

Co mówi nauka?

Badania (m.in. Research in Autism Spectrum Disorders, 2021) pokazują, że strukturalizacja dnia wpływa pozytywnie na:

• poziom lęku,
• zdolność adaptacji do zmian,
• funkcjonowanie emocjonalno-społeczne uczniów z ASD.

Podsumowanie

Planowanie dnia to jedno z najprostszych, a zarazem najskuteczniejszych narzędzi redukujących lęk u dzieci z autyzmem. Pomaga uporządkować rzeczywistość, daje poczucie kontroli i sprawczości oraz sprzyja lepszemu funkcjonowaniu w klasie. Warto włączyć tę metodę jako stały element wsparcia edukacyjno-terapeutycznego w szkole.

Najczęściej zadawane pytania:

Czy plan dnia powinien być codziennie taki sam?
Nie musi – ważne, by zmiany były zapowiadane z wyprzedzeniem i jasno przedstawione dziecku.

Jak długo dziecko potrzebuje, by przyzwyczaić się do planu dnia?
To zależy od indywidualnych potrzeb – niektóre dzieci adaptują się w kilka dni, inne potrzebują tygodni.

Czy planowanie dnia może pomóc też dzieciom bez ASD?
Tak! Struktura dnia, przewidywalność i jasność zadań sprzyjają wszystkim dzieciom, nie tylko tym w spektrum.