Dlaczego trauma może nasilać problemy sensoryczne i jakie strategie pomagają w codziennym funkcjonowaniu?

Zespół stresu pourazowego (PTSD) oraz nadwrażliwość sensoryczna to dwa zjawiska, które często współistnieją u osób ze spektrum autyzmu. Dzieci i dorośli z ASD często doświadczają intensywnych reakcji na bodźce sensoryczne, a dodatkowa trauma może nasilać te objawy, prowadząc do jeszcze większych trudności w codziennym funkcjonowaniu.

Jak PTSD wpływa na nadwrażliwość sensoryczną? Czy osoby w spektrum są bardziej podatne na rozwój zaburzeń pourazowych? W niniejszym artykule przyjrzymy się mechanizmom neurobiologicznym, psychologicznym i praktycznym strategiom wsparcia.

1. PTSD i autyzm – dlaczego są ze sobą powiązane?

PTSD (Post-Traumatic Stress Disorder) to zaburzenie wynikające z przeżycia traumatycznego wydarzenia, które prowadzi do długotrwałych skutków psychicznych, takich jak:

• Nawracające retrospekcje i koszmary związane z traumą,
• Unikanie bodźców przypominających o zdarzeniu,
• Podwyższona czujność i niepokój,
• Dysregulacja emocjonalna,
• Problemy ze snem i koncentracją.

Osoby autystyczne są bardziej podatne na PTSD, ponieważ:
✔ Często mają trudności z rozumieniem i przetwarzaniem traumatycznych zdarzeń,
✔ Cechuje je silna nadwrażliwość sensoryczna, co może sprawiać, że niektóre sytuacje stają się bardziej stresujące,
✔ Mają ograniczone mechanizmy radzenia sobie ze stresem, co może prowadzić do głębszych i dłużej trwających skutków traumy.

Według badań, osoby ze spektrum autyzmu są dwa do trzech razy bardziej narażone na PTSD niż osoby neurotypowe.

2. Nadwrażliwość sensoryczna – mechanizm obronny czy dodatkowy czynnik ryzyka?

Układ nerwowy osób z autyzmem funkcjonuje inaczej – ich mózg przetwarza bodźce sensoryczne w sposób bardziej intensywny. Dlatego nawet codzienne doświadczenia, takie jak głośne dźwięki, jasne światło czy kontakt fizyczny, mogą być dla nich przytłaczające.

Po traumie nadwrażliwość sensoryczna może się nasilić, ponieważ:
🔸 Trauma może prowadzić do hiperaktywacji układu nerwowego, powodując nadmierną reakcję na bodźce,
🔸 Osoby z PTSD często pozostają w stanie podwyższonej czujności, co sprawia, że ich układ sensoryczny jest bardziej reaktywny,
🔸 Bodźce sensoryczne mogą stać się wyzwalaczami (triggerami) wspomnień traumatycznych, co dodatkowo zwiększa stres.

Przykłady:
❗ Dźwięk syreny może wywołać retrospekcję u dziecka, które doświadczyło wypadku samochodowego.
❗ Dotyk może wywołać reakcję obronną u osoby, która doświadczyła przemocy.
❗ Jasne światło może powodować uczucie dyskomfortu przypominające traumatyczne doświadczenie w szpitalu.

3. Jak trauma wpływa na różne systemy sensoryczne?

PTSD może nasilać nadwrażliwość sensoryczną w różnych modalnościach:

🔹 Nadwrażliwość słuchowa – silne reakcje na nagłe dźwięki, niepokój w głośnych miejscach, trudności w koncentracji.
🔹 Nadwrażliwość wzrokowa – unikanie jaskrawego światła, trudności z patrzeniem ludziom w oczy, przeciążenie wizualne w tłumie.
🔹 Nadwrażliwość dotykowa – dyskomfort podczas kontaktu fizycznego, odrzucanie określonych materiałów ubrań, unikanie przytulania.
🔹 Nadwrażliwość węchowa i smakowa – unikanie silnych zapachów, odrzucanie określonych potraw.
🔹 Nadwrażliwość proprioceptywna i przedsionkowa – problemy z równowagą, niechęć do huśtawek, intensywne reakcje na gwałtowne ruchy.

4. Strategie wsparcia – jak pomagać osobom z autyzmem i PTSD?

1️⃣ Stworzenie bezpiecznego środowiska

🏡 Minimalizacja bodźców sensorycznych – zaciemnione pomieszczenie, hałas redukowany słuchawkami wygłuszającymi, przytulne miejsce do relaksu.
🛑 Eliminacja wyzwalaczy – unikanie nagłych dźwięków, niespodziewanego dotyku, intensywnych zapachów.
🎭 Utrzymywanie rutyny i przewidywalności – osoby autystyczne czują się bezpieczniej, gdy wiedzą, czego się spodziewać.

2️⃣ Regulacja układu nerwowego

🌬 Techniki oddechowe i mindfulness – np. metoda 4-7-8 (wdech przez 4 sekundy, zatrzymanie oddechu na 7, wydech przez 8).
💆‍♀️ Terapia sensoryczna – np. kołysanie się, otulanie ciężkim kocem, masaż głębokiego docisku.
🎨 Terapia ekspresyjna – rysowanie, muzyka, taniec pomagają w regulacji emocjonalnej.

3️⃣ Terapia psychologiczna i wsparcie terapeutyczne

🧠 Terapia poznawczo-behawioralna (CBT) dostosowana do osób z ASD może pomóc w radzeniu sobie z traumą.
🤝 Terapia ekspozycyjna – stopniowe oswajanie się z wyzwalaczami sensorycznymi w kontrolowanym środowisku.
📋 Terapia EMDR (Desensytyzacja i Przetwarzanie za pomocą Ruchu Gałek Ocznych) – skuteczna metoda redukowania objawów PTSD.

5. Wnioski i przyszłość badań

✅ Istnieje silny związek między PTSD a nadwrażliwością sensoryczną u osób w spektrum autyzmu.
✅ Trauma może nasilać problemy sensoryczne, co prowadzi do trudności w codziennym funkcjonowaniu.
✅ Kluczowe jest dostosowanie strategii terapeutycznych, uwzględniając zarówno potrzeby sensoryczne, jak i psychologiczne osoby z ASD.
✅ Potrzebne są dalsze badania nad specyficznymi metodami terapeutycznymi dla osób autystycznych z PTSD, aby lepiej dostosować interwencje do ich wyjątkowych potrzeb.

Najczęściej zadawane pytania

📌 Czy wszystkie osoby z PTSD mają nadwrażliwość sensoryczną?
Nie, ale osoby w spektrum autyzmu są bardziej narażone na nasilone objawy sensoryczne po traumie.

📌 Jak odróżnić PTSD od standardowej nadwrażliwości sensorycznej w autyzmie?
Jeśli nadwrażliwość sensoryczna pojawiła się lub nasiliła po traumatycznym wydarzeniu, warto rozważyć diagnozę PTSD.

📌 Czy można całkowicie wyleczyć nadwrażliwość sensoryczną po traumie?
Nie zawsze, ale odpowiednia terapia może znacząco zmniejszyć jej nasilenie i pomóc w codziennym funkcjonowaniu.

📢 Więcej artykułów na temat autyzmu i zdrowia psychicznego znajdziesz na autyzmwszkole.com 🚀