Terapia Skoncentrowana na Rozwiązaniach (TSR) to podejście terapeutyczne, które skupia się na poszukiwaniu i wzmacnianiu rozwiązań, zamiast analizowania problemów. Jest to model terapeutyczny, który powstał jako alternatywa dla tradycyjnych podejść skoncentrowanych na problemach. TSR jest efektywne w różnych obszarach życia, od rodzinnych relacji po obszary zawodowe.

Centralnym założeniem TSR jest przekonanie, że klient posiada zasoby i umiejętności, które mogą być wykorzystane do znalezienia skutecznych rozwiązań. Terapeuta TSR koncentruje się na budowaniu współpracy z klientem, wspierając go w identyfikowaniu celów oraz rozwijaniu planów działania. Zamiast skupiać się na analizie przeszłości, TSR stawia na teraźniejszość i przyszłość.

Jednym z kluczowych elementów TSR jest pytanie o cele i marzenia klienta oraz analiza sytuacji, w której problemy nie występują lub są znacznie mniejsze. Terapeuta TSR stawia na konstruktywne pytania, które pomagają klientowi ujawnić pozytywne aspekty życia oraz zasoby, z których może korzystać w procesie zmiany.

W trakcie sesji TSR, terapeuta skupia się na wzmacnianiu pozytywnych zmian, zauważaniu małych sukcesów i wspieraniu klienta w utrzymywaniu postępów. Często wykorzystuje się także narzędzia, takie jak skale postępu czy listy celów, aby monitorować i mierzyć efekty terapii.

„Swoistą triadę terapii skoncentrowanej na rozwiązaniach stanowią trzy warunkowe zdania, które rozpropagowali Steve de Shazer oraz Insoo Kim Berg. Głoszą one:

1. Jeśli coś się nie zepsuło, nie naprawiaj.
2. Jeśli coś działa, rób tego więcej.
3. Jeśli coś nie działa, przestań to robić i zacznij robić coś innego.
   

Te trzy krótkie zdania możemy potraktować jak swego rodzaju manifest nowoczesnej terapii nakierowanej na ludzki potencjał. Jest to podejście zgoła odmienne od tego, które postulował sto lat temu Zygmunt Freud i które zainspirowało jego licznych naśladowców. Freud uważał, że źródła wszelkich trudności psychicznych człowieka znajdują się we wczesnym dzieciństwie. I bardzo często mają charakter traumy. Aby więc pokonać to, co nas dzisiaj trapi, należało — według Freuda — obowiązkowo cofnąć się do najwcześniejszych wspomnień z dzieciństwa, by raz jeszcze przeżyć cierpienia, których mieliśmy rzekomo doznać. Przedstawiciele wszystkich trzech nurtów, na których opiera się nasza autoterapia, odrzucili taki punkt widzenia. Sugerowali, by skupiać się na tym, co w człowieku silne, by odnajdywać umiejętności i kompetencje, którymi człowiek na co dzień się wykazuje, i aby wykorzystywać wszelkie mocne strony klienta do poradzenia sobie z tym, co stanęło mu na drodze. Nie ma więc potrzeby, by na siłę reanimować nasze wczesnodziecięce wspomnienia. Żyjemy tu i teraz. Przeszłość minęła bezpowrotnie. Mamy tę chwilę i pragniemy jak najlepszej przyszłości. I możemy naprawdę głęboko odetchnąć. To, co było, nie istnieje. Oddech.

[…] Uzupełnienie przytoczonej triady stanowi refleksja de Shazera mówiąca, że rozwiązanie wcale nie musi być związane bezpośrednio z problemem. W stwierdzeniu tym tkwi wielka zachęta do kreatywności. Do spojrzenia z dystansu, z innej perspektywy, do poszukiwania rozwiązań również poza dotąd znanymi nam horyzontami. Rozwiązanie może być zupełnie egzotyczne. Jeśli dla nas działa, a innym nie wyrządza szkody, to jest dobre.

Ćwiczenie

Wypisz swoje trzy umiejętności, którymi wykazujesz się w wybranym obszarze. Do umiejętności możemy zaliczyć wszystko — od dokładnego sprzątania domu do tworzenia teorii na miarę Nobla. Następnie dokonaj pewnego uogólnienia. Jeśli na przykład Twoją umiejętnością jest robienie porządków, zadaj sobie pytanie, jaka Twoja cecha wiąże się z tym wyzwaniem (może to być cierpliwość, skrupulatność, rzetelność, konsekwencja — cokolwiek uznasz za właściwe). W trzecim kroku odpowiedz sobie na pytanie: w jaki sposób mogę wykorzystać tę swoją cechę, by naprawić to, co niekoniecznie w mojej rzeczywistości działa. Na przykład: w jaki sposób cierpliwość, którą okazuję podczas sprzątania, wykorzystać w polepszeniu relacji z dawną przyjaciółką?” ~ Adam Zemełka, Autoterapia. Sto dni do szczęśliwego życia…, 2023

Terapia Skoncentrowana na Rozwiązaniach jest szczególnie skuteczna w krótkoterminowej pracy terapeutycznej. Dzięki skupieniu na konkretnej zmianie oraz aktywnemu zaangażowaniu klienta, TSR może prowadzić do szybkich i trwałych rezultatów.

Podsumowując, Terapia Skoncentrowana na Rozwiązaniach to innowacyjne podejście terapeutyczne, które kładzie nacisk na identyfikację i wzmacnianie rozwiązań, zamiast skupiania się na problemach. To skuteczne narzędzie wspierające klientów w osiąganiu celów i poprawie jakości życia poprzez aktywny udział w procesie zmiany.

Przykładowa sesja TSR

Rozpoczynamy sesję Terapii Skoncentrowanej na Rozwiązaniach (TSR). Klientem jest Anna, 35-letnia kobieta, która odczuwa stres związany z pracą i trudnościami w relacjach międzyludzkich. Terapeuta skupia się na konstruktywnym dialogu i wspieraniu Anny w identyfikowaniu potencjalnych rozwiązań. Oto jak mogłaby wyglądać przykładowa sesja:

Terapeuta: Dzień dobry, Anno. Jak się dzisiaj czujesz?

Anna: Trochę przytłoczona, szczerze mówiąc. Praca i życie prywatne sprawiają mi trudności.

Terapeuta: Rozumiem. Chciałbym, abyśmy dzisiaj skupili się na tym, co może pomóc Ci zminimalizować stres i znaleźć rozwiązania. Czy możesz podzielić się sytuacją, w której czułaś się ostatnio lepiej?

Anna: No właśnie… ostatnio poszłam na spacer z przyjaciółką. To był naprawdę miły dzień.

Terapeuta: Świetnie, cieszę się, że wspomniałaś o pozytywnej sytuacji. Co sprawiło, że ten spacer był dla Ciebie przyjemny?

Anna: Było to takie odprężające, mogłam porozmawiać o różnych sprawach, po prostu zapomnieć o stresie.

Terapeuta: To brzmi jak pozytywna chwila. Czy jest coś, co możemy z tego doświadczenia wyciągnąć, aby pomóc Ci lepiej radzić sobie w trudnych sytuacjach?

Anna: Może powinnam znaleźć więcej czasu na spotkania z przyjaciółmi i więcej się relaksować?

Terapeuta: To świetny pomysł! Jak możemy sprawić, aby to stało się możliwe? Jakie kroki mogłabyś podjąć, aby znaleźć czas na relaks i spotkania z bliskimi?

Anna: Może zacznę planować te spotkania z wyprzedzeniem i pilnować, aby nie zapominać o nich w trakcie zajęć.

Terapeuta: To doskonały plan. Jakie jeszcze małe kroki mogą pomóc Ci w osiągnięciu tego celu?

Anna: Mogłabym też zacząć korzystać z technik relaksacyjnych, aby lepiej zarządzać stresem.

Terapeuta: To świetne propozycje, Anna. Zadanie domowe dla Ciebie to stworzenie planu działania, który pomoże Ci w realizacji tych celów. Jak się z tym czujesz?

Anna: Bardzo dobrze. Myślę, że to może naprawdę pomóc.

Sesja TSR opiera się na identyfikowaniu pozytywnych momentów, rozwijaniu planów działań oraz wspieraniu klienta w skoncentrowanym, rozwiązaniowym podejściu do trudności. Terapeuta stara się kierować rozmowę w sposób, który pomaga klientowi dostrzec możliwe kroki do poprawy sytuacji.

Oto lista książek i artykułów związanych z Terapią Skoncentrowaną na Rozwiązaniach (TSR):

Książki:

1. „Rozwiązania. Praktyka terapii skoncentrowanej na rozwiązaniach” autorstwa Insoo Kim Berg i Petera Szabó.
2. „Terapia skoncentrowana na rozwiązaniach dla każdego” autorstwa William C. Madsen.
3. „Kroki do nowego życia. Terapia skoncentrowana na rozwiązaniach w praktyce” autorstwa Yvonne Dolan.
4. „Terapia skoncentrowana na rozwiązaniach w pracy z parą” autorstwa Elliot Connie i Linda Metcalf.
5. „Skoncentrowane na rozwiązaniach podejście do trudnych przypadków terapeutycznych” autorstwa Insoo Kim Berg i Yvonne Dolan.

Artykuły:

1. Berg, I. K., & De Jong, P. (1996). „Solution building conversations: Co-constructing a sense of competence with clients.” Families in Society: The Journal of Contemporary Human Services, 77(6), 376-391.
2. Sharry, J., Madden, B., & Darmody, M. (2002). „Solution-focused group therapy for an adolescent with chronic pain.” Journal of Systemic Therapies, 21(2), 29-41.
3. Lipchik, E. (1990). „Beyond technique in solution-focused therapy: Working with the implicit dimensions of therapeutic change.” Contemporary Family Therapy, 12(2), 135-156.
4. Gingerich, W. J., & Peterson, L. T. (2013). „Effectiveness of solution-focused brief therapy: A systematic qualitative review of controlled outcome studies.” Research on Social Work Practice, 23(3), 266-283.
5. Ratner, H., & George, E. (2006). „Exploring the effectiveness of solution-focused brief therapy: A meta-analysis.” Research on Social Work Practice, 16(6), 625-633.

Te pozycje oferują zarówno podstawowe zasady terapii skoncentrowanej na rozwiązaniach, jak i praktyczne wskazówki dla terapeutów oraz przykłady zastosowania tej metody w różnych kontekstach terapeutycznych.