Podwójnie wykluczeni. Osoby LGBT+ w autystycznej społeczności
Związki między autyzmem a płcią i seksualnością są fascynujące, ale nie do końca wyjaśnione. Niewiele jest dostępnych badań na temat osób LGBT+ w spektrum autyzmu, ale wszystkie potwierdzają, że udział osób LGBT+ w autystycznej społeczności jest dużo większy niż wśród ogółu populacji. Przyjrzyjmy się zatem temu, co na ich temat wiemy i jakie są doświadczenia i wyzwania specyficzne dla tej grupy osób.
Czy na pewno mniejszość?
Pod hasłem LGBT+ kryją się różne orientacje seksualne i tożsamości płciowe. Orientacja seksualna to zdolność do angażowania się w relacje miłosne i seksualne z osobami danej płci lub więcej niż z jedną płcią albo brak pociągu seksualnego do innych osób. Tożsamość płciowa oznacza identyfikację z płcią i nie musi wpisywać się w kategorie binarności. Warto tu podkreślić, że tożsamość płciowa nie ma wpływu na orientację seksualną. Litery LGBT oznaczają lesbijki, gejów, osoby biseksualne i transpłciowe (osoby, których tożsamość płciowa jest niezgodna z płcią przypisaną przy urodzeniu)[3]. Jako że jest to pojęcie parasolowe, obejmuje całą społeczność osób nieheteroseksualnych i transpłciowych, niezależnie od identyfikacji. Coraz częściej jednak skrót ten jest uzupełniany przez kolejne litery, np. Q – osoby queer (osoby, które nie odnajdują się w dostępnych kategoriach orientacji seksualnej i tożsamości płciowej), I – osoby interpłciowe (osoby, które rodzą się z męskimi i żeńskimi cechami pierwotnymi i wtórnymi, czyli mają zróżnicowane cechy płciowe), czy A – osoby aseksualne (osoby, które cechuje trwały brak odczuwania pociągu seksualnego). W odniesieniu do osób w spektrum autyzmu, szczególnie ważna jest litera A. Społeczność osób autystycznych jest grupą, w której występuje najwięcej osób aseksualnych w porównaniu z resztą społeczeństwa. Aseksualność nie jest zaburzeniem ani defektem, jest jedną z orientacji seksualnych. Podobnie transpłciowość nie jest zaburzeniem identyfikacji płciowej, jak jeszcze do niedawna można było przeczytać w klasyfikacji medycznej Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) – zapis ten został usunięty w ICD-11, gdzie transpłciowość została opisana jako „niezgodność płciowa” i przeniesiona z listy zaburzeń psychicznych do działu dotyczącego zdrowia seksualnego. WHO uznała, że traktowanie transpłciowości jako zaburzenia jest niezgodne z obecną wiedzą medyczną i przyczynia się do ogromnej stygmatyzacji osób transpłciowych. Wielość orientacji seksualnych i tożsamości płciowych jest odzwierciedleniem ludzkiej różnorodności. Osoby w spektrum autyzmu, jako rzadziej dostosowujące się do norm społecznych, prezentują tę różnorodność w sposób pełniejszy niż osoby neurotypowe.
Badania dotyczące orientacji seksualnej osób w spektrum autyzmu wykazały, że:
- od 20% do 40% autystycznych rezydentów jednego z domów opieki w Wielkiej Brytanii (mężczyzn) identyfikowało się jako osoby nieheteroseksualne (badanie z 2010 r.),
- w grupie kobiet ankietowanych w Szwecji jako nieheteroseksualne określiło się 16% kobiet neurotypowych i 58,3% autystycznych (badania z 2014 r.).
Ponadto:
- w badaniach, które wykonała Sarah Hendrickx na potrzeby książki Kobiety i dziewczęta ze spektrum autyzmu, 50% kobiet określiło się jako nieheteroseksualne (2015),
- w badaniach do rozprawy doktorskiej Rity George (wzięło w nich udział 571 osób) jako osoby nieheteroseksualne określiło się 53,3% (w tym 8,9% jako aseksualni) mężczyzn w spektrum autyzmu i aż 76,3% (w tym 23,3% jako aseksualne) kobiet w spektrum autyzmu (2016).
Wnioski z badań można podsumować następująco:
- Wśród osób autystycznych jest znacząco niższy wskaźnik osób heteroseksualnych niż wśród osób neurotypowych.
- Osoby w spektrum autyzmu częściej określają się jako aseksualne, homoseksualne, biseksualne i queer niż osoby neurotypowe.
- Kobiety w spektrum autyzmu są zdecydowanie rzadziej heteroseksualne i znacząco częściej aseksualne niż autystyczni mężczyźni.
- Osoby w spektrum autyzmu częściej identyfikują się jako niebinarne i transpłciowe niż osoby neurotypowe.
- Coraz więcej badań wskazuje na związek między autyzmem a dysforią płciową, czyli dyskomfortem odczuwanym w związku z niezgodnością między tożsamością płciową a płcią przypisaną przy urodzeniu.
Sarah Hendrickx poświęciła seksualności i tożsamości płciowej cały rozdział książki Kobiety i dziewczęta ze spektrum autyzmu. Badania potwierdzają, że u kobiet i osób w spektrum autyzmu, którym przy urodzeniu przypisano płeć żeńską, wskaźniki nieheteroseksualności (76,3%) i niebinarności (15,3%) są wyższe niż w przypadku mężczyzn w spektrum autyzmu oraz zdecydowanie wyższe niż wśród osób neurotypowych. Do kobiet w spektrum autyzmu w dużej mierze odnosi się również zjawisko nonkonformizmu płciowego: ekspresja płciowa niezgodna ze stereotypowo przypisaną kobietom i nienormatywny płciowo wygląd. Autystyczne kobiety wykazują większą różnorodność pod względem orientacji seksualnej w porównaniu z neurotypowymi osobami i mężczyznami w spektrum autyzmu. W grupie
76,3% kobiet w spektrum autyzmu bez niepełnosprawności intelektualnej, które identyfikują się jako nieheteroseksualne, 23,3% określa się jako aseksualne, 14,6% – jako biseksualne, 9,6% – jako homoseksualne, 8,2% – jako panseksualne (osoby, które wchodzą w relacje seksualne i miłosne z osobami bez względu na ich orientację seksualną i tożsamość płciową), 4,6% kwestionuje pojęcie orientacji seksualnej i aż 15,1% określa swoją orientację seksualną jako inną.
Badania na temat przyjaźni i związków kobiet w spektrum autyzmu potwierdzają, że nieheteroseksualne autystyczne kobiety mierzą się z tymi samymi wyzwaniami w bliskich relacjach co heteroseksualne: trudnościami w rozumieniu intencji i emocji, narażeniem na nadużycia emocjonalne i przemoc, oraz mają podobne doświadczenia, np. partnerka często jest dla autystycznej kobiety pośredniczką w zawieraniu znajomości i w kontaktach ze światem[10].
Co oznacza bycie osobą LGBT+ w spektrum autyzmu w Polsce?
Do tej pory nie przeprowadzono, niestety, żadnych badań sytuacji społecznej osób LGBT+ w spektrum autyzmu w Polsce. Badania sytuacji osób LGBT+ nie uwzględniają osób w spektrum autyzmu i odwrotnie – w badaniach osób autystycznych nie rozróżnia się ich orientacji seksualnej i tożsamości płciowej. Dopiero intersekcjonalne badania pokazałyby, jak jednoczesne funkcjonowanie w dwóch grupach mniejszościowych wpływa na życie, w szczególności na sytuację zdrowotną, ekonomiczną i społeczną osób LGBT+ w spektrum autyzmu. Nie ulega natomiast wątpliwości, że osoby te doświadczają dyskryminacji krzyżowej (czyli ze względu na więcej niż jedną przesłankę) ze względu na niepełnosprawność i orientację seksualną lub tożsamość płciową.
Sytuacja prawna osób LGBT+ w Polsce wygląda następująco (w najważniejszych punktach):
- w Kodeksie karnym nie zagwarantowano ochrony przed przemocą, groźbami i publicznym znieważaniem ze względu na orientację seksualną,
- brak prawa do otrzymywania informacji o stanie zdrowia nieprzytomnego partnera/partnerki w szpitalu,
- brak prawa do pochówku zmarłego partnera/partnerki,
- brak prawa do wspólnoty majątkowej i wspólnego rozliczania podatków,
- brak możliwości objęcia partnera/partnerki ubezpieczeniem zdrowotnym,
- brak możliwości ustawowego dziedziczenia po partnerze/partnerce,
- brak gwarancji prawa do odmowy zeznań,
- brak prawa do przysposobienia dziecka partnera/partnerki.
Polskie przepisy prawne traktują jednopłciowe pary jak obce osoby. Również dzieci wychowywane przez jednopłciowych rodziców nie mają zagwarantowanej ochrony ze strony państwa. Oblicza się, że ok. 50 tys. jednopłciowych par w Polsce wychowuje dzieci. Zgodnie z polskim prawem, tylko jeden rodzic z jednopłciowej pary jest nim formalnie. Druga osoba nie może podejmować decyzji w sprawie dziecka, ponieważ ponownie – prawo traktuje ją jak obcą osobę, nie posiada zatem żadnych praw rodzicielskich. Tak więc, w razie śmierci biologicznego rodzica dziecko trafi do instytucji opiekuńczej, mimo że drugi rodzic zapewnia mu opiekę, a w przypadku rozstania rodziców – nie będą mu przysługiwać alimenty. Warto pamiętać o tym, że osoby w spektrum autyzmu wchodzą w związki jednopłciowe i wychowują dzieci – zarówno z osobami neurotypowymi, jak i autystycznymi.
Dyskryminacja
Niesamodzielnym osobom w spektrum autyzmu, które nie pozostają w związkach, często odmawia się prawa do seksualności i realizowania własnych potrzeb seksualnych. Można przypuszczać, że jeśli autystyczne osoby wykazują nienormatywną orientację seksualną, opór opiekunów i asystentów na ich aktywność seksualną jest jeszcze większy. W najgorszej sytuacji pod tym względem są osoby w spektrum autyzmu z niepełnosprawnością intelektualną. W Polsce wciąż obowiązuje niezgodny z Konwencją o prawach osób z niepełnosprawnościami zakaz zawierania małżeństw przez osoby z niepełnosprawnością intelektualną lub psychiczną[14]. Podobnie, osoby LGBT+ nie mają w Polsce możliwości zawarcia związku partnerskiego ani małżeństwa.
Skutki prawnej dyskryminacji osób LGBT+ w Polsce, również dla osób w spektrum autyzmu, są następujące:
- brak możliwości otrzymania zwolnienia lekarskiego na opiekę nad partnerem/partnerką,
- brak możliwości otrzymania zasiłku opiekuńczego z tytułu opieki nad partnerem/partnerką,
- brak gwarancji dostępu do informacji medycznej i podejmowania decyzji o leczeniu partnera/partnerki,
- zakaz małżeństw dla par jednopłciowych, osób z niepełnosprawnością intelektualną i psychiczną,
- konieczność prawnego uzgodnienia płci przez osoby transpłciowe na drodze sądowej.
Największe trudności związane z życiem w związku jednopłciowym związane są z kontaktami ze służbą zdrowia i brakiem akceptacji społecznej. Badania „Rodziny z wyboru w Polsce” wykazały, że aż 97% osób żyjących w jednopłciowych związkach uważa swojego partnera/partnerkę za rodzinę, podczas gdy jedynie 14% Polaków i Polek (wg badań CBOS) sądzi, że związek dwóch osób tej samej płci tworzy rodzinę.
Warunki prawne oraz stereotypy i głębokie uprzedzenia, które dotyczą zarówno autyzmu, jak i homoseksualności i transpłciowości, uznające obydwie te części ludzkiej tożsamości jako odbiegające od normy społecznej, powodują u autystycznych osób LGBT+ ostry stres mniejszościowy. Pojęcie to oznacza chroniczne napięcie psychiczne powstałe w wyniku ciągłego doświadczania dyskryminacji, przemocy i społecznej stygmatyzacji oraz bieżącego lub antycypowanego zagrożenia integralności fizycznej i psychicznej, które może mieć długofalowe skutki psychiczne i społeczne, takie jak: nienawiść do siebie czy życie w ukryciu, oraz zdrowotne: depresję czy zespół stresu pourazowego.
Najnowszy raport na temat sytuacji społecznej osób LGBT+ w Polsce odnotowuje:
- wyższe wskaźniki zaburzeń psychicznych, szczególnie lękowych i depresyjnych (pięć razy częstsze niż w ogólnej populacji),
- myśli o samobójstwie – doświadczało ich 44,2% osób w ciągu ostatnich miesięcy,
- doświadczanie przemocy – 68,9% osób w ciągu ostatnich dwóch lat,
- doświadczanie mowy nienawiści i nękania w szkole,
- brak akceptacji – ponad 50% osób LGBT+ nie jest akceptowanych przez żadnego ze swoich rodziców,
- stres mniejszościowy: poczucie osamotnienia, brak wsparcia społecznego, ukrywanie tożsamości.
Warto pamiętać o tym, że osoby w spektrum autyzmu już na etapie edukacji formalnej masowo doznają nękania. Aż 90% uczniów i uczennic w spektrum autyzmu doświadcza wyśmiewania lub ignorowania, a ponad jedna czwarta – fizycznej przemocy. Ponad 66% dorosłych osób w spektrum autyzmu (z których 89% stanowią kobiety) posiada diagnozę zaburzeń psychicznych, z czego niemal połowa to osoby z depresją. Z kolei zagrożenie samobójstwem ocenia się u osób w spektrum autyzmu bez niepełnosprawności intelektualnej na ponad dziewięć razy wyższe niż u osób neurotypowych. Jeśli weźmiemy pod uwagę statystyki dotyczące sytuacji osób LGBT+ w Polsce i nałożymy na nie dane dotyczące osób w spektrum autyzmu, widzimy, że osoby LGBT+ w spektrum autyzmu są grupą szczególnie narażoną na życie bez wsparcia społecznego oraz doświadczanie przemocy i nienawiści.
Ewa Furgał
źródło: psychologiawpraktyce.pl
#arkusz #ASD #Asperger #AspieZaklinaczka #autyzm #dostosowanie #edukacja #emocje #grupa #IPET #komunikacja #lekcja #logopedia #metody #MikiLittleAspie #motoryka #mowa #pedagog #percepcja #program #przedszkolak #przedszkole #psycholog #rewalidacja #scenariusz #scenariusze #sensoryka #SI #sposoby #społeczne #szkoła #terapia #uczeń #umiejętnościspołeczne #uwaga #uważność #wskazówki #ZA #zabawa #zaburzenia #zajęcia #ZespółAspergera #zmysły #ćwiczenia Autyzm
autyzmwszkole.com 