Spektrum autyzmu – Ocena funkcjonalna do planu wspierania zachowania – Przypadek Joeya

sylwiaiwan 17 stycznia 2020 Dodaj komentarz

Joey

Joey to dziesięcioletni chłopiec z ASD i ID (inne niepełnosprawności rozwojowe/intelektualne). Chodzi do czwartej klasy dla dzieci ze specjalnymi potrzebami. Niedawno zaczęły się u niego pojawiać bardziej niebezpieczne zachowania, w tym rzucanie krzesłami, przewracanie szafek na dokumenty oraz SIB (zachowania autoagresywne), (np. gryzienie siebie, uderzanie głową, drapanie się po twarzy) a także agresja wobec innych (np. kopanie).W związku z tym zalecono konsultację w celu opracowania planu interwencyjnego, mającego ograniczyć zachowania autoagresywne u chłopca, ponieważ to one własnie pojawiały się najczęściej i stanowiły największe zagrożenie.

Funkcjonalna ocena zachowania

Obserwację Joeya prowadzono w szkole i w domu. Jego rodzice oraz wychowawczyni (pedagog specjalny) wypełniali też Inwentarz oceny kontekstowej (CAI) oraz Skalę oceny motywacji (MAS). Na podstawie tych kwestionariuszy dowiedzieliśmy się, że zachowania autoagresywne występują u chłopca zazwyczaj wtedy, gdy zaprasza się go do udziału w zajęciach grupowych oraz gdy ma przeczytać nowy tekst. Okazało się, że największe prawdopodobieństwo pojawienia się SIB (zachowań autoagresywnych) występuje w momencie, gdy chłopiec ma trudności z zakomunikowaniem swoich pragnień i potrzeb oraz kiedy znajduje się w pobliżu nielubianych osób z personelu szkolnego. W domu obserwowaliśmy Joeya w trakcie typowych zajęć rutynowych, kiedy wracał ze szkoły.

Ocenialiśmy też jego silne strony i zainteresowania, stwierdzając, że szczególnie interesuje się muzyką, zwierzętami i puzzlami. Ponadto lubi przebywać z rodziną i ze swoim rodzeństwem. Joey jest również dobry w naprawianiu różnych rzeczy w domu (i lubi to robić) – to do niego zwracają się o pomoc inni, jeśli coś się zepsuje. Formularz ABC został wypełniony podczas obserwacji chłopca w szkole.

Tabela. Formularz ABC – Joey

Czas	Zdarzenie poprzedzające	Zachowanie	Konsekwencje	Możliwa funkcja
10:15	Joey ma przeczytać polecenie na karcie pracy	Joey co jakiś czas gryzie palce	Joey ma zastosować technikę „bezpiecznych rąk”, a czytać będzie ktoś inny	Ucieczka i skupienie na sobie uwagi
10:45	Pani Leigh (asystentka zajmująca się Joeyem) prosi go, żeby przyłączył się do grupy czytającej	Joey usiłuje kopnąć nauczycielkę i drapie się po twarzy	Joey zostaje zabrany do innego pomieszczenia	Ucieczka
11:15	Pani Leigh podchodzi do ławki Joeya	Joye krzyczy, przewraca swoje krzesło i gryzie się w ręce	Pani Swanson (nauczycielka Joeya) podchodzi do ławki innego dziecka	Ucieczka
11:35	Pani Swanson wydaje polecenie, żeby Joey przyłączył się do małej grupy pracującej nad matematyką	Jooey uderza głową w ławkę	Nauczycielka wraz z personelem pomocniczym podchodzą do Joeya, zalecają technikę „bezpiecznych rąk” i odsuwają chłopca od małej grupy	Ucieczka i skupianie na sobie uwagi

Plan wspierania pozytywnych zachowań Joeya

Plan prewencyjny

Oto plan prewencyjny dla Joeya:

Zwiększenie przewidywalności – Trzeba rozbić zadanie na mniejsze podpunkty i przedstawić je wzrokowo. Należy pokazać chłopcu, w jakim czasie ma wykonywać trudne dla niego zadania (czytanie, praca w grupie). Tak często, jak to możliwe, posługując się krótkimi poleceniami i wskazówkami wzrokowymi. Instrukcje pisemne oraz obrazki na tablicy lub na kartce mogą pomóc mu zrozumieć, czego się od niego oczekuje, oraz ograniczyć niepotrzebne bodźce werbalne.
Stosowanie techniki torowania (ang. priming) – Zanim Joey otrzyma polecenie wykonania nowego zadania samemu lub w grupie, powinien przejrzeć z nauczycielką nowy materiał.
Włączanie zainteresowań i preferencji – Należy włączyć zainteresowania Joey, czyli muzykę, zwierzęta i/lub puzzle, do nowego tekstu, który ma przeczytać (np. czytanie opowiadania o zwierzętach), lub do zajęć w grupie (np. słuchanie muzyki albo śpiewanie z grupą).
Zachęcanie do dokonywania wyborów – Trzeba zadbać o zwiększenie liczby okazji do zgłaszania próśb i dokonywania wyborów w ciągu całego dnia, zwłaszcza w przypadku nielubianych zadań, takich jak czytanie nowego tekstu czy uczestnictwo w zajęciach grupowych (np. wybór między dwoma różnymi tekstami do przeczytania, podobnymi pod względem gatunku; wybór miejsca siedzenia w grupie; wybór sposobu wykonywania nielubianego zadania).
Planowanie bardziej motywujących zajęć po mniej lubianych czynnościach, tak by zachęcić go do ukończenia zadania
Stosowanie strategii osadzania – Należy przeplatać trudne czynności (np. czytanie nowego tekstu) z łatwiejszymi zadaniami (np. czytanie tekstu wcześniej poznanego).
Pobudzanie budowania kontaktu – Istotne jest skoncentrowanie się na budowaniu pozytywnych relacji między Joeyem a pracującymi z nim dorosłymi. Strategie budowania kontaktu mogą obejmować przynoszenie ulubionego jedzenia albo zabawek przez nielubiane osoby z personelu szkolnego lub ich obecność w trakcie ulubionych czynności chłopca (np. układanie puzzli czy słuchanie muzyki) przez krótki czas, w którym nie wymaga się od niego wykonywania zadań szkolnych. Członkowie personelu powinni podawać Joeyowi jego ulubione przedmioty i umożliwiać mu ulubione zajęcia bezwarunkowo, co oznacza, że chłopiec nie musi nic robić, aby otrzymać tego rodzaju wzmocnienia. Jeśli nielubiane osoby będą pojawiać się razem z ulubionymi przez Joeya przedmiotami i zajęciami, wówczas zaczną wywoływać u niego reakcje przybliżania, a nie ucieczki (Magito McLaughlin i Carr, 2005).

Zastępowanie/Budowanie umiejętności

Aby pobudzać zastępowanie/budowanie umiejętności:

Należy uczyć Joeya zgłaszania próśb o przerwę (np. „proszę o przerwę”) w trakcie nielubianych lub trudnych czynności albo próśb o pomoc przy trudnych aktywnościach (tj. pobudzanie FCT). Początkowo należy respektować wszystkie tego rodzaju prośby, natomiast z biegiem czasu stopniowo się je wygasza.
Trzeba uczyć Joeya strategii radzenia sobie w postaci uspokajania się w trakcie trudnych sytuacji (np. odliczanie do 10, głębokie oddechy, przerwa na łyk wody).
Należy uczyć Joeya uczestnictwa w zajęciach grupowych, ponieważ przyczyną unikania przez niego tych zajęć może być brak umiejętności uczestnictwa.

Strategie oparte na reakcjach/konsekwencjach

Przykłady strategii opartych na reakcjach/konsekwencjach:

Przygotowanie planu nagradzania, który będzie wzmacniać właściwe zachowania chłopca (np. prośby o pomoc lub o przerwę). Należy opracować inwentarz wzmocnień, aby stwierdzić, jakich nagród Joey pragnie najbardziej, oraz kłaść nacisk na jego specjalne zainteresowania.
Ważne jest też dopasowanie nagrody do funkcji zachowania Joeya. Jeśli stara się on uciec przed jakimś zadaniem, wówczas nagrodą może być wyjście na drugie śniadanie z sali lekcyjnej pięć minut wcześniej, jeśli odpowie na 5 z 7 pytań dotyczących przeczytanego tekstu, albo zwolnienie z jednego zadania w piątki, jeśli od poniedziałku do czwartku wykona wszystkie zadania.
W sytuacjach kryzysowych, kiedy zachowania autoagresywne Joeya są najbardziej nasilone, najistotniejszą reakcją jest zapewnienie mu bezpieczeństwa oraz deeskalacja zachowań.

Zmiany stylu życia

Przykłady zmian stylu życia:

Należy wykorzystywać pewne aktywności, które Joye lubi, aby dzięki temu móc wprowadzić inne, powiązane z nimi. Chłopiec kocha muzykę. Jego rodzina może nakłonić go do uczestnictwa w lekcjach muzyki, w kółku muzycznym albo zabierać go na koncerty odbywające się w mieście. Uczestnictwo w lekcjach muzyki lub przyłączenie się do kółka muzycznego może pomóc w osiągnięciu ważnego dla jego rodziny celu, jakim jest nawiązywanie przyjaźni.
Należy zwiększać liczbę zajęć odpowiednich do wieku. Joey lubi np. puzzle, zatem może mu się spodobać układanie ich z innymi dziećmi i czekanie na swoją kolej w wyszukiwaniu elementów układanki. Może też grać z rówieśnikami w gry interaktywne na konsoli Nintendo Wii (np. tenis lub kręgle). (dr Lauren j. Moskowitz, Zachowania autoagresywne – ocena i interwencja za pomocą strategii pozytywnych zachowań, 2018)

źródło: S. M. Edelson, J. B. Johnson, Zachowania autoagresywne w autyzmie…, Harmonia Universalis, Gdańsk 2018